Ermeni Arşivinden: Iğdır (Îdir) Ermenileri

İgdır, Yerevan Eyaleti’nin Surmalu (Sürmeli) bölgesinde bulunan ve bölgenin idari merkezi olan köy, yerleşim yeri, kasaba. Yerevan’ın 40 km. güneybatısında, Yerevan-Bayazet (Gâvar) kavşağında, Araks (Aras) Nehri’nin sağ kıyısındaki ovalık alanda bulunmaktadır.
1829–32 yıllarında yaklaşık 700, XIX. yüzyıl sonlarında ise 550 hane Ermeni ile 70 hane Türk, XX. yüzyılın başlarında ise 10000’in üzerinde Ermeni yaşamaktaydı. Ermenilerin bir kısmının ataları 1829’da Parskahayk (Pers Ermenistan’ı) Eyaleti’nin Khoy ve Salmast bölgelerinden göç etmişlerdir. Çevredeki bataklık ve molaslar yüzünden Iğdır'ın iklimi sağlıklı değildir.

Yöre halkı bağcılık, meyvecilik, zanaatlar ve ticaretle uğraşmaktadır. Iğdır'da iki kilise (biri Surb/Aziz Sahak) ile erkek ve kızlar için iki okul vardı. Iğdır ismi XV. yüzyıldan başlayarak kayıtlarda geçmektedir.

1555–1828 yıllarında İran hâkimiyetinde bulunmaktaydı. 1828 Türkmençay antlaşmasıyla Rusya’ya bağlanıp Yerevan Eyaleti’nin Surmalu bölgesine bağlanmıştır.Iğdır , 1920 yılında Türkler tarafından işgal edilmiş ve 1921 Kars Antlaşması neticesinde Surmalu bölgesiyle birlikte Türkiye’ye geçmiştir. Iğdır'ı, eskilerde belirtilen Tsolakert’le eş tutmak yanlıştır, çünkü Tsolakert, uzmanlar tarafından Taşburun ve Karakoyunlu köyleri arasında bulunduğu belirtilmektedir. Iğdır'ı eskilerde belirtilen Ardünk Köyü ile eş tutmak da yanlıştır.

Çok sayıda ünlü Ermeni aydın, sanatçı, bilim adamı ve milli kurtuluş mücadelesi katılımcıları, SSCB tıp Bilimler Akademisi üyesi Hayk Şahbazyan (1896–1982), Ermenistan SSC halk ressamı E. İsabekyan (1914-), mimar-ressam H. İsabekyan (1906-), ünlü göz doktoru Hayk Kanayants (1875–1952), ödüllü ressam Hakob Azatyan (1895–1965), General Drastamat Kanayan (Dro, 1883–1958), Prof. Kh. Kanayan, edebiyatçı S. Kanayan, edebiyat bilimleri doktoru M. Avdalbekyan (1918–1980), ressamlar M. Arzumanyan, H. Babloyan, heykeltıraş V. Terzibaşyan vs. Iğdır doğumludur.