AĞRI DAĞLARININ PİRİ: KAÇAK CEFO

Kaçak Cefo, Ağrı ve Iğdır'da her kesin kahramınıydı ve halen de bir efsane gibi kendisinden bahsedilir. Haksızlığın düşmanı, haklının dostu. Zulme asla boyun eğmez, kartallar gibi, hep yükseklerde gezerdi. Silahı ve sigarası hiç elinden düşmez, bir anarşist, bir aşık, bir isyancıydı.
Cefo, tüm haksızlıklara karşı kendini siper etmiş bir koruyucu idi. Celalilerin yaşadığı her yer onun meskeniydi, kâh Ağrı Merkez Extê köylerinde, kâh Bazîd köylerinde, kâh Iğdır köyleri arasında mekik dokurdu.

Cefo 1965 ve 1982 yılları arasında, Ağrı bölgesinin en namlı kaçağıydı. 1980'lerde Iğdır'ın Panîk Köyünde teslim olmak için bir evden çıkarken, yıllar sonra silahsız olduğunu öğrenen, baş düşmanlardan Ûsiv ve Taşo adındaki kardeşler, onu orada öldürdüler. Cefo, Ûsiv ve Taşo'nun çapraz ateşi altında can verdi.



Ağrı merkez Extê köylerinde oturan Celalîli pısmamları, onu kısaca şöyle anlatırlardı:

Cefo'nun Mısto, Memet bir de engelli kardeşi var, bunlar Celali aşiretinin Peyale kolundandırlar. Iğdır'ın Bırni Xanego, Keranıx ve Bazid'in Ortili köyünde yaşamışlar. Cefo yine Celali olan Xanego Köyünden Mamedka kolundan evli bir kadınla aşk yaşamış. Olay duyulunca Mamedkiler ölüm kararı almış. -Mamedkilerde Celalilerin bir kolu, hatta Celalilerde en çok öldürme ve öldürülmeye hayaran bir yapıları var- Ancak Cefo yerine o zamanlar zaten kaçak olan abisi Mısto'yu, Usıv ve Taşo öncülüğünde infaz etmeye karar vermişler. Çünkü Mısto çok daha haşinmiş, bir tabur orduya bedelmiş. Mısto onlar için daha büyük tehlike arz ediyormuş.

Mısto'yu bizim köylerden olan Extê'de Ağrı Merkeze bağlı Pıra Kevirê Kerr dediğimiz yerde pusuya düşürüp öldürmüşler.

Bu olaydan sonra Cefo dağlara çıkmış. Dağlar Cefo'ya aynı zamanda barınakta olmuşlar, senelerce dağlarda kalmış haksızlığa da, ağalara da boyun eğmemiş. Bu yüzden halkın sempatisini kazanmış.
Abisinin öcünü almak için Mamedkilerden adam öldürmüş. Mamedkiler artık Cefo'yu öldürmeyi kendilerine farz kılmışlar. Çok acıdır ki Usıv ve Taşo, Cefo'yu tek başlarına değilde Tc askerleri ile iş birliği yaparak pusuya düşürmüşler.

Cefo kıvrak zekası ve cesareti ile her seferinde kurtulmuş ama Iğdır'ın Panîk Köyünde muhtar Heci Abdülhadi'nin evinde misafirken, -bu muhtar Bırukidir- Cefo'yu evde oyalayıp Tc askerlerine haber uçurur. Ve Mamedki Usıv ve Taşo kardeşler de orda hazır olur. Evi sararlar kimse onu almaya cesaret etmez, muhtarın karısı Kuran-ı duvardan indirip Cefo'yu yemine verdirir, silahını alayım teslim ol, ölürsün kurtulamazsın, en azından teslim olsan ölmezsin der. Cefo eli başında teslim olmak için dışarı çıkar, Usıv ve Taşo komutana para yedirip damda pusudadırlar. Cefo çıkar çıkmaz iki kardeş Cefo'yu çapraz ateşe tutar ve orada öldürürler.
Kısacası Cefo Emmi'nin Portresi

Kaçak olduğu dönemde talan etmemiş, soygun yapmamış, ezilenlerede epey arka çıkmış biridir.

Cefo'yu bizzat görüp konuşan bir Ağrılının anlattıklarıysa şöyle:

Cefo Ağrı Merkez Kevirêkerr köyündendir. Onların soy ismi Mete'dir. Cefo kaçak olduğu dönemlerde, bir çoban gelip Cefo'ya "Kardeşin Mistefa benim eşimle konuşuyor" diyor. Bunun üzerine Cefo çoban'a "Sen karını öldür, bende Mıstefa'yı öldüreceğim" diyor. Ancak çoban bunu kabul etmiyor, "Ben karımı öldüremem" deyince Cefo'da "Sen karını öldüremezsen, ben de kardeşimi öldürmem" diyor. Sonra çobanı onursuzluğundan dolayı öldürmek istiyor. Çoban kaçıp kurtuluyor, daha sonra çoban Cefo'nun korkusundan Van'a göç ediyor. Van'a göç eden çoban, yılar sonra tekrar Ağrı'ya geliyor. Çoban bir şekilde başka insalarında desteği ile Mıstefa'yı öldürüyor. Mıstefa'nın öldürülmesinden dolayı, çobanda dahil Cefo çok kişiyi öldürüyor. Bu süreçte Cefo'nun namı daha çok yayılıyor.

Bir keresinde, iki Azeri birkaç kişinin yolunu kesiyorlar. Biri "Ben Cefo'yum" diyerek o insanların her şeyini alıp götürüyorlar. Bu olayı duyan Cefo, o iki Azeriyi yakalayıp, köylerinden çok uzak bir yere götürerek, çırılçıplak soyup, o şekilde köylerine gönderiyor.

Taşo diye Cefo'nun bir ortağı vardı. Beraber kaçağı giderlerdi, ancak Taşo haindi. Hem Cefo ile dolaşırdı, hem de devlet ve Cefo'nun düşmanları ile iş birliği yapardı. Cefo öldürüleceği gün, Iğdır'ın Panîk köyüne gelmişti. Bir eve misafir olan Cefo'ya, evin hanımı "Teslim ol" dedi. Cefo bu teklifini kabul etmedi. Bunun üzerine kadın, eşarbını çıkartıp, Cefo'nun ayaklarının önüne attı. Kürt halkında kadının eşarbı kutsaldır, bu çok eski bir gelenektir. Bir kadın eşarbını o şekilde uzatırsa, asla isteği geri çevrilemez. Kadın eşarbını Cefo'nun ayaklarının önüne atınca, Cefo çaresiz teklifini kabul etti. Teslim olacaktı, ancak Cefo ve düşmanları askerlere rüşvet vererek askerleri ikna etmiştiler. Cefo silahsız bir şekilde kapıya çıktığı gibi, düşmanları ve sözde ortağı Taşo, hep birlikte onu tarayıp delil deşik ettiler. İlk kurşun ona değdiğinde, Cefo arkasını dönüp ona, kurşun sıkana baktı, ilk kurşunu sıkan Taşo idi. Yine bir yiğidi, ihanet öldürmüştü. Hemde kalleşçe.

ANEKDOT: (Ağrı Merkeze bağlı dört Extê köyü var. bunlar Exta jorê, jêrê, ortê, kêlekê. Hepside Celali köyleridirler.)

Extê köyler Celalidir. Yarısı Saka kolu, yarısı Peyaledir.

Xanego kölü Usıv ve Taşo halen yaşıyorlar.

N. Öner / 2012