Bir Ağrılı: Wezîrê Eşo

Wezîrê Eşo: İhtiyar Heyetinden*

“Şüphesiz ki bu bazı şeyler için yeterli değil, ancak Kürtçe dünyanın en eski ve en gelişkin dilidir ki bu kadar baskı ve inkâra karşı ayakta duruyor. Kürt dili, aynı zamanda dünyanın en onurlu dilidir. Çünkü her şeye rağmen kendisini kültürel yaşamda koruyarak bu halkın varlığı haline gelmiştir. Bunu zenginleştirip üretmek bizim görevimizdir. Ben 74 yaşımdayım, hâlâ Kürtçeyi öğrenmeye çalışıyorum. Bizim diğer milletler kadar kendi dilimizde yazma ve birikim oluşturma şansımız olmamış, ama dilimiz halkımızın kültür ve yaşamında kendini bütün zenginliği ile korumayı başarmıştır. Bu dil, bizim uzayı öğrenmemize de, şiire dökmemize de, romanı yazmamıza da yeter.”

Wezîrê Eşo

Kürtlerde maddi ve manevi cimrilik yaygın bir durumdur. Kürt kültürüne, tarihine ve edebiyatına unutulmaz katkılar yapmış birçok şahsiyetin hatırlanması ve kıymete binmesi, neredeyse onlar öldükten sonra mümkün oluyor. Bu durumda, tabii eskiye oranla azıcık bir iyileşme olsa bile, pek değişen bir şey yok.

Bugüne kadar tanıttığımız birçok büyük şahsiyet, ancak yoğun çabalardan sonra hak ettiği değeri görmekte. Örneğin, son iki yılda Heciyê Cindî konusunda, az da olsa, mesafe kattetiğimizi söyleyebilirim.

Ama ya ülkemizin tüm parçalarında ve diasporada, sessiz sedasız, zor yaşam koşullarına rağmen düşünmeye ve yazmaya devam edenler?

Yazar, çevirmen, gazeteci, radyocu ve tarihçi Wezîrê Eşoyê Hûtî. İhtiyar heyetinden 76’lık delikanlı. Adı yaygınca bilinmeyen, ama bilinmeyi hak eden, yaşamı boyunca her alanda birçok Kürt aydınına, yazarına ve şairine destek olan, ama adı çoğunlukla gölgede kalmış olanlardan.

1 Kasım 1934’te, Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te doğdu. Ataları, kalabalık Kürt-Êzidî Sîpkî aşiretine mensuptur. Aşireti, 1880’lerde Ağrı’nın Eleşkirt (Elaşgir/Eyntab) ilçesinden, Osmanlı ve Sünni Kürt zulmünden dolayı Kars’ın Digor taraflarına göç edip orada 16 köy kurmuştur. Bölge, bu tarihlerde Rus İmparatorluğu’nun kontrolündeydi. Wezîr’in büyükbabası, Digor’un Şîrikû köyüne yerleşmiştir. Kalabalık ve nüfuzlu bir aileye sahip olan büyükbabası Hûtê Begê Reşîd, Birinci Dünya Savaşı ve Ekim Devrimi öncesinde, bölgenin aşiret reisliğini yapmıştır. Ama Rusya’da başarıya ulaşan devrimle birlikte, Ruslar bölgeden çekilir, Osmanlıya ve Hamidiye Alayları’na karşı savaşan Ermeni gerillaları daha fazla direniş gösteremeyince, katliam başlar, bölgenin Êzidîleri de Ermenilerle birlikte bugünkü Ermenistan tarafına geçerler, Kürtler o zamanlar 12 Kürt-Êzidî köyünden müteşekkil Elegez tarafına geçerler. Wezîr’in ataları, bugünkü adı Sîpan olan Pamp köyüne yerleşirler. Ancak burada da Türk saldırılarından kaçamayan Êzidîler, yaşanan katliamdan sonra Gürcistan’a, Tiflis’e göç ederler. Wezîrê Eşo, Tiflis’te dünyaya gelir.

Babası Eşo, o zamanlar Tiflis’te bulunan Kamil Beg Bedirxan’ın desteğiyle okumuştur, Kürtçe ve Kürtlük bilincinin aileye yerleşmesi, bu Bedirxanî sayesinde olmuştur. Bu özelik, babasından da Wezîrê Eşo’ya geçmiştir.

Wezîr’in doğduğu yıl, aile Ermenistan’a, Sîpan köyüne geri döner. Babası Eşoyê Hûtê Begê ve annesi Karê, zamanın Sovyetleri’nin de teşvikiyle, tüm çocuklarını okuttu. Wezîrê Eşo, çocukluğunu güçlü Kürt dili, kültürü ve folklorüyle tanınan Sîpan köyünde geçirdi. İlk ve ortaokulu köyünde okuyan Wezîr, liseyi Tiflis’te okuduktan sonra, 1953’te Ermenistan’da Erivan Üniversitesi Tarih Bölümü’ne kaydını yapar, üniversiteyi başarıyla bitirir bitirmez kendi köyüne döner, 1958-1961 yılları arasında eskiden öğrencisi olduğu köy okulunun müdürlüğünü yapar. 1961’de master sınavını verip Kürt tarihi üstüne çalışmak ve doktorasını yapmak için Leningrad’a gider. Bu dönemde, zamanın tüm ünlü Kürdolog ve tarihçileriyle tanışır, Doğu Bilimleri Akademisi’nde Heciyê Cindî ile Emînê Evdal’ın asistanlığını yapar. 1963’te Erivan’a dönen Wezîrê Eşo’nun radyo yılları, yoğun gazetecilik ve çevirmenlik hayatı başlar. Stalin’in ölümünden sonra yumuşayan devlet politikası nedeniyle, zamanın Ermenistan Devlet Başkanı Sver Tomasyan, 1954’te Kürt temsilcilerini toplayıp görüşlerini ve önerilerini alır. Bundan sonra da yıllar önce kapatılmış “Riya Teze” gazetesi 1955’te, yine aynı dönemde Erivan Kürt Radyosu Casimê Celîl’in yönetiminde yayınlarına daha kapsamlı bir biçimde başladı. Erivan’a dönen Wezîrê Eşo, 1964’ten 1983’e kadar radyoda ve Ermenistan Televizyonu’nda önce redaktör, daha sonraysa şef redaktör olarak çalıştı. 1983’ten 1994’e kadarsa, Erivan Devlet Radyosu Kürtçe Yayınları Bölümü’nde yığınla tiyatro, haber ve makale çevirisi yaptı, radyo tiyatrosu oyunları çevirdi, uyarladı, yazdı, oynadı ve yönetti. Kendisinin Kürt radyoculuğu tarihindeki en başarılı ve unutulmaz seslerden olduğunu da buraya kayıt düşelim.

Wezîrê Eşo, “Riya Teze”nin tekrar yayına başlamasından kendisi yurtdışına çıkıncaya kadar, sürekli haber ve yazı yazdı gazeteye. Ayrıca “Riya Teze”de, Ermenistan’da ve diğer Sovyet cumhuriyetlerinde çıkmış birçok yayın için binden fazla yazı, haber ve makale yazmıştır.

1988’de Ermenistan’ın Sipîtak bölgesinde meydana gelen, benim dün gibi hatırladığım, bizzat yaşadığım ve binlerce insanına canına mal olan depremde, doktor kardeşi Şîralî’yi ve yeğeni Leyla’yı kaybeden Wezîrê Eşo, Rusya ve Ermenistan’daki sosyal ve ekonomik çöküşün de üstüne gelmesiyle, diğer birçok Kürt aydını ve yazarı gibi, ülkesini terk etti, 1994’te Belçika’ya yerleşti.

Birçok büyük ismin eserlerinin editörlüğünü yapmış ve edebî tür olarak şiire hiç bulaşmamış olan Wezîrê Eşo, ne yazık ki bugün Kürt okuyucular tarafından çok fazla bilinmeyen birçok öykü ve novel kaleme almıştır. “Mizgînî” (1976), “Dengbêj Kal Bûbû” (1983), “Pamp-Sîpan” (1986) adlı öykü kitaplarının ve “Pariyê Berdamayî” (2008) adlı novelin yazarı olan Wezîrê Eşo, ayrıca çevirmen olarak Ermeniceden ve Rusçadan Kürtçeye çok başarılı tarih ve tiyatro çevirileri yapmıştır, kendisi de radyo tiyatrosu oyunları yazıp Erivan Kürt Radyosu’nda oynamış, yönetmiş ya da katkıda bulunmuştur. Basılmış eserleri dışında, sağda solda yazılanlara göre, 76 yaşında bir delikanlı gibi hâlâ dimdik ayakta olan ve Belçika’da yaşayan Wezîrê Eşo’nun henüz yayınlanmamış birçok edebî metni ve çevirisi mevcuttur.

Ermenistan Yazar Birliği ve eski Sovyet Yazarları Birliği üyesi olan Wezîrê Eşo, Ermenistan Yazarlar Birliği, Kürt Yazarları Bölümü’nün verdiği Erebê Şemo Ödülü’ne, edebiyata ve gazeteciliğe yaptığı katkılardan ötürü, 1991’de layık görüldü.

Umarım hâlâ sağ olan ve harıl harıl üreten genç bir yazarımız olan Wezîrê Eşo’nun eserlerinin özenli bir biçimde yayınlanmaları için bu dünyadan göçüp gitmesini beklemeyiz. İlgilenenlere buradan duyururum!

Kawa Nemir

* Bu yazım, 2010 yılı baharında, günlük gazete Gündem gazetesinin bir sayısında yayınlanmıştır. (Kawa. Nemir.)