Ermeni Kaynaklarında Diyadin (Gîhadîn)

Diyadin-Tateon kazası (Ağrı'nın Ilçesi)

Tateon-Diyadin. Ararat Eyaleti’nin Dsağkotın bölgesinde, Aradzani (Murat) Nehri’nin sağ kıyısında bulunan yerleşim yeri. İlk olarak tarihçi Movses Khorenatsi tarafından, Ermeni kralı Tigran’ın Yerakhnavu beyi
Andzevats’a bahşettiği bölge olarak bahsedilmektedir. XVI. yüzyılda Diyadin Osmanlılar tarafından işgal edilmiş, XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Bayazet (Beyazıt) paşalığında bulunan Diadin Sancağı’nın merkezi olmuştur. XVIII. yüzyılda canlı bir kasaba olup, büyük çoğunluğu Ermenilerden oluşan yaklaşık 500 hane nüfusa sahip olmuştur. Ermeniler zanaatlar ve ticaretle uğraşmaktaydı. Surb (Aziz) Astvadsadsin kilisesi, okul ve çarşı (40–50 dükkân) vardı. 1828 yılının Ağustos ayının sonlarında (1828–29 Rus-Osmanlı savaşı esnasında) Ermeni gönüllü birlikleri desteğindeki Rus orduları Diyadin'i kurtarmışlar, fakat Adrianapolis (Edirne) Antlaşması’na istinaden (1829) tekrar Osmanlıya geri vermişlerdir. Yerel Ermeniler Doğu Ermenistan’a göç ederek Vasakaşen (Voskeşen) Köyü’ne (günümüzde Ermenistan Cumhuriyeti’nin Geğarkunik bölgesinin Vardenis şehri) yerleşmişlerdir. XX. yüzyıl başında, Diyadin'de 8 yerleşim birimine dağılmış 1.649 Ermeni yaşıyordu ,Ermenilere ait 6 Kilise ve 11 Manastır bulunuyordu ,2 okulun bulunduğu Diyadin'de bu okula devam eden öğrenci sayısı 200'dü.
Ermeniler, Soykırım esnasında tehcir edilip katledilmişlerdir. Günümüzde Türkiye’deki Ağrı İli’nin şehirlerindendir.

Cûcan Köyü :Surp Astvadzadzin Kilisesi (Meryem Ana Kilisesi)
Gumli-Puçak Köyü :Surp Astvadzadzin Kilisesi (Meryem Ana Kilisesi)
Ğazi Köyü: Surp Stepanos Kilisesi
Çiro Köyü :Surp Astvadzadzin Kilisesi (Meryem Ana Kilisesi)

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, IV. cilt, Yerevan, 2003.
http://akunq.net/tr/?p=5812