HERÊMA AGIRÎ: Ağrı'da İçinde Kürt Kelimesi Olan Yer Adları

Kürt halkının yüzyıllardır sömürgecilere karşı verdiği var olma mücadelesi, asil bir mücadeledir. Dilini, kültürünü en önemlisi de kendisini korumak için büyük çabalar sarf etmiş, ülke içinde oradan oraya sürüklenmiş, büyük kırımlar yaşamış ama hiçbir zaman yok olmamış ve günümüze ulaşmayı başarmış. Bu sebepten dolayı Kürt halkı, asil ve köklü bir halktır.

Kürt halkının asaletini anlamak için İç Anadolu Kürtlerine bakmak yeterlidir; Üç asırdır bu bölgeye sürgün edilen Kürtler, Kürt kalmayı başarmış, günümüzde bile Kürt dilini ve kültürünü en iyi şekilde yaşatıp, Kürdistan'daki sıradan bir Kürt gibi, Kürt'çe yaşıyorlar. Asil bir halk ancak bu denli dik durabilir, varlığını koruyabilir. Kürt halkının nasıl köklü bir halk olduğunu anlamak için de, Kürdistan'daki yerleşim yerlerinin isimlerine bakmak yeterlidir; Yüzyıllardır, belkide bin yıllık yerleşim yerlerinin isimlerinde Kurd (Kürt), Kurdî (Kürtçe), Kurdan (Kürtler) isimleri bulmak mümkün.

Devlet sahibi halklar, devletin tüm gücü ile çalışıp, yerleşim yerlerine kendi halklarının isimlerini verip, bu isimlerin halk arasında yaygınlaştırmaya çalışıyorlar. Ancak tüm bu imkanlara rağmen başarılı olamayıp, bu isimlerin halk arasında benimsenmesini sağlayamıyorlar. Türkiye üzerinden örnek vermek gerekirse; Devlet tarafından yerleşim yerlerine verilen bu uyduruk/suni isimlerin benimsenmediğini kabullenen devlet, mecbur kalıp birçok yerleşim yerinin orjinal isimlerini geri vermek zorunda kalıyor. Öte yandan Kürt halkına baktığımızda, kendi yerleşim yerlerine verdiği isimler, bir güç, bir kurum veya bir devlet tarafından değil, orada yaşayan halk tarafından verilmiş ve günümüze dek kullanılmış. Bu da Kürt halkının nasıl köklü bir halk olduğunun kanıtıdır.

Geçtiğimiz günlerde bir yazı okumuş ve bu yazıda ilginç bir ifadeye rastlamıştım; Yazıda Efrin ile Kilis arasında olan Kürt Dağı (Çiyayê Kurmênc- Kurdax)'nın, Kürt ismi ile isimlendirilen tek yer olduğu belirtilmişti. Ancak söz konusu tespit yanlıştır; Sadece Ağrı ilimizde, Kurd (Kürt) ismini barındıran dört yerleşim yeri var.

Yıllardır Ağrı köylerinin gerçek isimlerini araştırıp yazan biri olarak, söz konusu yazıyı okuduktan hemen sonra, elimdeki köy listelerine baktım. Ağrı'da Kurd (Kürt) isimli dört yerleşim yeri var. Günümüzde bu dört yerleşim yerinin isimleri Türkçeleştirilip, resmi olarak gerçek isimleri kullanılmıyor olsa da, aksine halk arasında Türkçeleştirilmiş isimler bilinmeyip, orjinal isimleri kullanılıyor. Söz konusu köylerden bahsetmeden önce, bu kısa açıklamayı yapmakta fayda görüyorum; Sadece Azerbeycan ve Kızıl Kürdistan (Karabağ)'da, Kurd (Kürt) isimli onlarca yerleşim yeri var. Azerbaycan Kürdü olan araştırmacı yazar Hêjarê Şamil, Kurdistanpost'ta söz konusu yerleşim yerleri ile ilgili araştırmalarını yayınlamıştır.

Ağrı'nın Giyadin (Diyadin) ilçesinde Kurd isimli iki, Panos (Patnos) ve Zêdka (Eleşkirt) ilçelerinde ise birer köy vardır.

Diyadin'deki köyler, Kurdi ve Kurdıkan, Patnos'daki Kurdengaz, Eleşkirt'deki ise Kurdalya'dır. Diyadin Kurdi köyünün ismi Altınkilit, Kurdıkan köyünün ismi ise, Boyalan olarak Türkçeleştirilmiştir. Patnos'daki Kurdengaz isimli köy, Örendik, Eleşkirt'deki Kurdalya köyü ise, Türkeli ismi ile Türkçeleştirilmiştir.

Burada en ilginç olanı, Kurdalya köyüdür; Orjinal isminde Kurd (Kürt) olan köyün ismi, Türkeli olarak Türkçeleştirilmiştir.

Bu köylerin isimlerinin resmi olarak ne zaman Türkçeleştirildiğini tam olarak bilmiyorum ama, elimdeki bazı belgelerde 1960 yıllarına kadar resmi olarak bu isimlerin kullanıldığı görülüyor. Belgelerden anlaşıldığı üzere, bu köylerin isimleri 60'lı yıllardan sonra Türkçeleştirilmiş.

13 Mayıs 1960 yılına ait olan aşağıdaki belgede, Kurdıkan köyünden olan bir vatandaş soy ismini değiştirir ve bu Resmi Gazete'de yayınlanır. Belgede Kurdıkan köyünün ismi, yine Kurdıkan olarak geçer.

18 Temmuz 1946 yılına ait olan bir belgede yayınlanan listede ise, Kurdik isimli bir köyün ismi geçer. Bu köy Diyadin'in Kurdıkan köyü de olabilir Kurdi isimli köyü de olabilir.

Yukarıda da belirttiğim gibi, köylerimizin, dağlarımızın, çeşmelerimizin, ovalarımızın ve şehirlerimizin isimleri Türkçeleştirilmiş ama bu isimler halk arasında bilinmeyip/benimsenmeyip gerçek isimleri kullanılıyor. Masa başında oturulup, uydurulan bu isimlerin kullanılmadığının farkında olan bazı kesimler, hazırladığı bazı haritalarda/yazılarda köylerin gerçek isimlerini yazmak zorunda kalıyorlar. Dünyaca ünlü Google Maps ve yine dünyanın en büyük sanal kütüphanesi olan Wikipedia'da bunlara dahiller.

Wikipedia'da Kurdalya köyü: