Kendisi Serhat (Ağrı) Kürtlerindedir. Çocuklugunda bazı din adamları yanında okuma ve yazmayı ögreniyor. Çogu zaman Ehmedê Xani’nin mezarı başina gidiyor, onu ziyaret ediyor. Xani’nin el yazmaları ve M.Mahmude Beyazidi onun üzerinde epey etkili oluyor.
Birinci dünya savaşindan sonra onlarca Kürt gibi, yapılan zulümlerden dolayı baba ata diyarını bırakıp Sovyet’e kaçıyor. Sovyet Cumhuriyetinin kurulmasından sonra Gürcistan’a gidiyor ve buradaki muhacir Kürtlerin arasında çalisiyor, Kürtlere yardımcı oluyor ve yol gösteriyor.
Kendisi yazar, hayatının sonuna kadar da milleti için çalismis ve yazdığı anılar kitabında da belli oluyor. Anılar kitabı Kiril alfabesiyle yazılmış. Daha sonra Bazidli Vazgal Bazidi tarafından Latin harflerine çevrilmistir. Anılar kitabında 20.yüzyıl başlarında Serhat Kürtleri ve Sovyet Kürtleri ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır.
1922 yılında kendi inisiyatifi ile bir girişimde bulunuyor. Ermeni dostlarla birlikte ki bunların içinde Kürtlerin dostu Lazo (Hakob Xazaryan) yer almaktadır. Tilbîs’te Kürt çocuklari için bir okul açıyorlar. Bu okulda çocuklar hem okuyorlar, hem de iş ögreniyorlar, hem de orada yatıyorlar. Qanade Kurdo da bu okulun bir ögrencisidir. Bu okulun işlev hale gelmesinde Ahmedê Mirazin büyük rolü vardır.
1930’da Rusya’da eğitim gören Kürtlerden Ehmedê Mirazî 1934’te “Zemanê Çûyî” adında bir oyun yazmış.
1937 yılından sonra Stalin hükümeti tarafından Kürd yazarlar Heciyê Cindî, Cerdoyê Gênco, Ehmedê Mirazî Erivan’da tutuklanır, Ereb Şemo ise Petersburg’da tutuklanarak Sibirya’ya sürgüne gönderilir. Ereb Şemo, Stalin’in ölümüne kadar Sibirya’da tutulurken, diğer Kürd aydınları ertesi yıl serbest bırakılır. Baskıların temel nedeni de Sovyet-Türk ilişkileri ile Daşnak(Ermeni Devrimci Federasyonu)-Hoybûn ilişkileriydi*. Ermenistan’daki Kürd aydınlarının suçlanmalarından birinin nedeni de Ermenistan’da Kürtçe çikan Riya Teze ve birkaç Kürtçe kitabın Suriye’de yaşayan Kürt aydınlarına gönderilmesiydi.
Ehmedê Mirazî çok önemli bir dengbej idi. Sesi güzel, etkileyici ve düğünlerin – eğlencelerin aranan insanıydı. Toplantılarda, düğünlerde sadece dengbejlik yapmıyordu. Bunun yanında Kürt folkloruna ait bir çok alanda söz sahibiydi. Bu yönü onun dinleyicileriyle bütünleştirmişti. Hoşsohbet biri oluşu, onu doyumsuz bir kişilik haline getirmişti.
Ehmedê Şewêş Mirazov 1899 yılında Diyadin ilçesinin Tûtek nahiyesinde dünyaya geliyor. Çocukken baba ve kardeşi onun okuması için çabaliyorlar. Ehmedê Mirazî, okuması için köyün imamına gönderiliyor. İki yıl sonra iyi bir düzeye geliyor. Okuma yazması epey gelişiyor. Diyadin ve özellikle Bazid de okuma yazma epey gelişkin, okuma yazma bilenlerinde sayısı çok fazlaydı. Bazid de Mem û Zinin yazarı Ehmedê Xaninin okulundan gelenlerin sayesinde Kürt toplumunun kültürel açıdan gelişmişliğini de görmüştü. Bazid’in Kızıldıze köyünde Xani’nin bir el yazmasına rast geliyor. Kendisi ve okul arkadaşi Halit Celalzade ile Xani’nin mezarını ziyaret ediyorlar. Halk içinde Xani mezarlığı bir ziyaret durumundaydı, ta günümüze kadar da öyle bir konumdadır. Ehmedê Mirazî, Xani mezarını ziyarete gittiğinde M.Mahmudî Beyazidinin bir elyazmasını da görüyor. Bilindiği üzere M.Mahmudi Beyazidi kendi dönemlerindeki bir çok el yazısını Erzurum’daki Rus ataşesi A. Jabaya vererek, bunların kaybolmasını da engellemiş oluyor. Ehmedê Mirazî bu süreçten bunlardan hepsinden haberdar oluyor. Bunlarla kendisini tanıyor, toplumunun durumunu daha iyi anlıyor ve halkının devletin elinde ne duruma geldiğini iyi hissediyor.
Birinci dünya savaşinın başlamasıyla okuma durumu engelleniyor. 1918 Yılında kendi köylerinin ( Diyadine bağlı Tûtek ) yarısı Kürt Müslüman, yarısı da Ezidi Kürt idi. Savaş sırasındaki sorunlardan dolayı Ezidi Kürtler Ermenileri tutuyorlar ve Erivana doğru, Kürt Müslümanlarda Wana doğru gidiyorlar.
O tarihlerde Tûtek, Qerekend, Qızıldizê , Rehmequlê ve Bazidin etrafındaki Ezidiler devlet ile çatistiklarinda kendilerini Elegez taraflarına atıyorlar. Bu süreçte Ehmedê Mirazî de onların içinde, savaşçilığı, okumuşluğu ve akıllı davranmasıyla öne çikar, sevilir. Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan Sovyetlere dahil olduğunda, Ehmedê Mirazî için yeni bir başlangıç oluyor. Tıbliste kültürel işlerle ilgili çalismalara katılıyor. Şehirde Kars, Bazid, Surmeli , Wan ve Tendürek taraflarından gelen Kürtlerle birlikte çalismalara katılıyor. Kültür işiyle ilgilenen ünlü kişilerle beraber çalisma imkanı bulur. O dönemin ünlüleri olan, Lazo ( Hakob Xazariyan), eşi Olga Xazariyan, Kamıl Bedirxan, Esedê Cango, Eminê Evdal, Hovanes Sisyan ve diğerleri ile kültürel çalismalar içinde oluyor. O zaman bir tiyatro, dans, dengbejlik komitelerini kuruyor, dersler hazırlıyor ve derslerin verilmesi için de bazı yerlerin açılışını gerçekleştiriyorlar. Tiflis’teki Kürtlerin kültürel alandaki çalismalarini büyük bir azim ve kararlılıkla sürdürüyor.
Ehmedê Mirazî, 1937 yılında Ermenistanın Hoktemberyane nahiyesindeki akrabalarının arasına döner. Burada da çalismalarini emekli oluncaya kadar devam ettirir. Daha sonra Sovetakane köyünde ikamet eder.
Kendisi okuma yazmayı çok sevdiği için, Rusya, Gürcistan, Ermeni ve Türkiye de çikan kitapların büyük bir kısmını okuyor. Okudukça da yazıyor. Bir çok makalesi ve yazısı Riya Teze gazetesinde çikiyor.” Zemanê Çûyî “ adlı Türkiye Kürtlerinin durumunu, yaşadıkları zulmü anlatan bir piyeste yazar.(1935) Daha sonra da ” Biraninêd Min “ isimli anılarını yazıyor.
Yazılarında Bazidin bir sancak olduğunu belirtiyor.” Tûtek gundek bû li welatê Romê, nehiya wê Diyadin bû, sincaq ji Bazid bû. Ew gundê me bû.”¹
Kitabında doğa ile ilgili güzel bölümler bulunmaktadır. “ Baharê li gunde, havinê li zozana, qûtinêd şivan û berxvana bû, usa ji dihat dengê bilûrêd bilûrvana. Li bindarûka dihat dengê stranêd qiz, bûk û xorta, ew dengêd zize zelale delal. Di riya da qûçmikêd siyara dihatin, derbaz dibûn, ji nav wan siyara dihat qirinêd dengê dengbêja mina sewta qulingên, ku baharê refêd wan ji beriyêd germ dihatin, yan ji mina sewta refêd qulingane ku payizdê ber bi beriya vedgeriyan. “²
Ehmedê Mirazî, 1961 yılında Hoktemberiyan nahiyesine bağlı Exêgnûtê köyünde arkasında güzel adını, değerli çalismalarini bırakarak Sovyet Kürtlerinin önemli bir yazarı olarak gözlerini hayata yumar.
¹ -Biraninêd Min Ahmedê Mirazî sayfa 13
²- Biranined Min. Ahmedê Mirazî sayfa 13
Nihat GÜLTEKİN Araştırmacı-Yazar
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder