Mit Raporunda Redki Aşiretinin Nüfusu ve Ağrı Direnişindeki Konumu

1970 yılında MİT (Milli İstihbarat Teşkilatı) tarafından gizlice hazırlanıp devlete sunulan, daha sonraki yıllarda Doğu Perinçek tarafından kitaplaştırılan Aşiretler Raporu adlı kitapta, Kuzey Kürdistan'daki 23 ildeki aşiretler tek ele alınıp, aşiretlerin devlete yakınlığı, nüfusu, lideri ve isyanlara katılıp, katılmadıkları raporlaştırılmış.


Biz bu yazıda sadece Zîl (Zila, Zîlî, Zîlan) aşiretinler konfederasyonuna bağlı Redki (Redkan/Retkan) aşiretini ele alacağız. Rapora geçmeden önce bir konuya değinmek istiyorum: Zîl Aşireti günümüzde artık bir aşiret değil, Aşiretler Konfederasyonu olmuştur. Zil'e bağlı Mılli, Kurdki, Dılxêri, Redki gibi kollar, artık "Biz Ziliyiz"' demek yerine, "Redkiyiz" yada diğer aşiretlerin ismini veriyorlar. Hatta Redkilere bağlı Memki (Memkan), Komki, Silêmanî (Silêmana), Heciya, Çekema, Hesepêxasa, v.b kollar da bazen aşiret olduklarını söylerler. Hatta ve hatta Redki aşiretine bağlı iki aile olan Torına Malbatê ve Torına Kosa Aileleri de günümüzde bazen aşiret olduklarını söylerler.




Burada şuna değinmekte fayda var: Torın, Kürtçede soylu demektir; Osmanlı döneminde bir aileden rütbeli, paşa v.b biri çıktığın da, o aileye Torın (soylu) denilmiş. Sanırım bu Torın söylemi de Osmanlı'nın bir söylemidir. Serhad'da hemen hemen her aşiretten bir yada birkaç Torın çıkmıştır; Redkilerde Torına Mala Kosa ve Torına Malbatê, Heyderilerde Torına Mala Şero, Sipkilerde Torına Mala Sêrxûn, Hesenilerde Torına Mala Emer v.b. gibi birbirleri ile alakası olmayan onlarca Torın vardır. Bu örneklerden de görüldüğü gibi Torınların bir aşiret olabilmesi için, Redki, Heyderi, Sipki ve Hesenilerin bir olması gerekiyor ki, bir olduğumuz yere kadar gidersek bütün Kürtlerin birleştiği ana kaynağa kadar gitmemiz gerekecek; Çünkü yukarıdaki aşiretlerin bazıları Zîl bazıları da Mîl kolundandır.

Şimdi konumuza geçelim; Mit raporunda Ağrı'daki Redkilerin çoğu, Redki demek yerine eskiden olduğu gibi "Biz Zîl'iz" demeyi tercih etmişler. Kars, Ardahan, Iğdır bölgelerinde ise, yer yer Zil, bazı yerlerde Redki, bazı yerlerde ise Redkilerin kollarının isimleri söylenmiş. Erzurum'da ise sadece Redki ibaresi geçiyor. Serhaddaki Zililerin neredeyse yüzde sekseni Redkidir. Geriye kalanların çoğunluğu ise Mılli, Cemaldini v.s dir. Raporda kendilerine Zili/Zilan diyenlerin bazıları, Redki kolundan olduğunu belirtirken, bazıları da sadece Zili/Zilan demekle yetinmişler.

Raporun hazırlandığı 1970 yılında Ardahan ve Iğdır illeri Kars'a bağlı birer ilçe olduklarından, Iğdır ve Ardahan, Kars ile birlikte verilmiş.

AĞRI

 Redki aşireti Komkî (Kumkan) kolu Elyo-Çekeman (Çekemî) kolu:

Yaşadıkları yerler:
Ağrı Merkez, Kavacık, Aş Saklıca, Aş Aşkale, Aş Yoldüzü, Bölükbaşı, Çamurlu, Taştekne, Ozanlar, Beşbulak, Karasu, Arakonak, Akbulgur, Mollaosman, Anakaya, Murathan, Soğan, Güvenli, Yazıcı, Yalnızkonak, Doğutepe, Hıdır, Kazlı, Yk Küpkıran, Dönerdere, Akçay Aş Dürmeli, Kavacık, Özveren, Hanoba, Taypınar, Mollali, Gümüşyazı, Yk Dürmeli.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 11500

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

İsyana (Ağrı) katılmadılar.

Aşiretler Raporu, Sayfa 57

Not: Yukarıdaki köylerin tamamı için Ağrı Direnişine katılmadıkları belirtiliyor ancak, bir çoğu Iğdır bölgesinde, Ağrı Direnişi sebebiyle köylerinin yasak bölge olmasından dolayı Ağrı Merkez köylerine göç etmişler. Yasak bölge olacak kadar direniş bölgesine yakın olan köyler için "direnişe katılmamış" denilmesi, biraz şüpheli bir bilgi gibi geliyor insana.

Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler:

Taşlıçay ilçesi, Aş Toklu köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 350

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

İsyana (Ağrı) katılmadılar.

Aşiretler Raporu, Sayfa 57

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşireti (kabile yazılmamış)

Yaşadıkları yerler:
Merkez ilçe, Doğubayazıt ve İlçeleri köylerine dağılmışlar.

Bu iki bölgede toplam nüfusları: 25800

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Aşiretler Raporu, Sayfa 60

Not: Zilan Aşiretinin Redkan kolundan olan Guli Cewer Ağa'nın oğlu Eyüp Paşa, Sovyetlerden Zilan aşiretine mensup binlerce kişiyi kendisi ile birlikte Rewan bölgesinden Osmanlı topraklarına getirdi. Redkanlıların birçoğu Küpkıran, Ziro ve çevresindeki köylere yerleşirken, bir kısmı da Doğubayazıt ve Eleşkirt bölgelerine yerleşti. Eyüp Paşa ile ilgili Osmanlı arşivlerin de, onunla birlikte Rewan'dan gelen bazı akrabalarının Doğubayazıt ve Eleşkirt bölgelerine yerleştikleri belirtiliyor. Ayrıntılı bilgiler için Google'ye Zilanlı Eyüp Paşa'nın Tarihi Kişiliği Üzerine Notlar yazıp, aratın.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşireti (Her ne kadar kabile yazılmamış olsa da, bu köylerin çoğunun Redki olduğunu her Ağrılı gibi bende biliyorum)

Yaşadıkları yerler:

Merkez İlçe: Aşkale, Aş Saklıca, Akbulgur, Arakonak, Mollaosman, Beşbulak, Güvenli, Karaboğa, Sarıtaş, Sabuncu, Yk Saklıca, Çukuralan, Eliaçık, Eğribelen, Kavacık, Karasu, Murathan, Taştekne, Yazıcı, Suçatağı, Kalender, Murat, Yk Küpkıran, Aş Dürmeli, Aş Kent, Altınçayır, Akdana, Aş Pamuktaş, Başkent, Başçavuş, Cumaçay, Gümüşyazı, Kocataş, Mollali, Özveren, Yk Pamuktaş, Taypınar, Balkaynak, vr Yk Dürmeli.

Bu iki bölgede toplam nüfusları: 15400

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu (Zilan'ın hangi kolu olduğu belirtilmemiş)

Yaşadıkları yerler:
Iğdır merkezi, Doğubayazıt ilçesi, Eskisu, Çalıköy, Güllüce, Kalecik, Dalbahçe, Karaşeyh, Aktuğlu ve Tutak köyleri

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 5200

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu (Zilan'ın hangi kolu olduğu belirtilmemiş)

Yaşadıkları yerler: Sağbaş, Sesveren, Taşburun, Yağlıca, Yankıpınar, Yellikıran, Yenice, Yk. Karagüney, Akören, Çaybük, Çengilli, Çilehane, Çukurayna, Denizgölü, Gümüştepe, Karaboncuk, Karakuş, Taşbilek, Oluklu, Ortaköy, Şaban ve Ülker köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
5200

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 61


ERZURUM

Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler:

Hınıs İlçesi, Karaçoban Kasabası.
Gündüz, Kırımkaya, Sarıveli, Güvendik ve Karaköprü köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 3500

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 134

KARS, ARDAHAN, IĞDIR

Yaşadıkları yerler: Zilan (Redki aşiretinin Bekıra kolu. Not: Bekiran aşireti ile karıştırılmasın, aynı değil.)

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: Aralık ilçesi aş Çamurlu Köyü, Arpaçay ilçesi Yalınçayır köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 670

Kürtçülük faaliyelerini desteledikleri belirtilmiş.

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu (Redki aşireti Bekıra kabilesi. Not: Bekiran aşireti ile karıştırılmasın. Aynı değil.)

Yaşadıkları yerler: Belirtilmemiş.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: Belirtilmemiş.

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 168

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu

Yaşadıkları yerler:
Kars merkez, Hapanlı, Ölçlü köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 11447

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılmışlar.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu 

Yaşadıkları yerler:
Kağızman ilçesi, Akçakale, Akçay, Akdam, Aş Dut, Aş Karagüney, Andınkavak, Bulanık, Çiçekli, Değirmendere, Devebük, Donandı, Duranlar, Esenkır, Evyapan, Günindi, Günindiyaylası, Karabağ, Karakale, Krşişkıran, Kuloğlu, Kuruyayla,

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 5612

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

 Aşiretler Raporu, Sayfa 176


Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Conıkan / Conikanlı kabilesi 

Yaşadıkları yerler:
Sarıkamış ilçesi: Alisofu, Başköy ve Eşmeçayır köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları: 1672

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu 

Yaşadıkları yerler: Kağızman ilçesi, Akçay köyü, Selim ilçesi Akçakale, Başköy ve Beyköy.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
2937

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Not: Kağızman'da 16 Retki köyü var. Burada sadece bir tanesinin ismi verilmiş.

 Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Cunıkanlı Kabilesi 

Yaşadıkları yerler: Tuzluca ilçesi: Karacaören, Kıznefer ve Tezekçi köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
276

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 178

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

(Qazkan / Qazkî / Gaskan / Kaskan kabilesi)

Yaşadıkları yerler: Aralık ilçesi, Aş Çamurlu köyü, Iğdır merkez: Ağadeve, Azat, Gelirli, Halefoğlu ve Ölçülü köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
9799

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 (Qazkan / Qazkî / Gaskan / Kaskan kabilesi)

Yaşadıkları yerler: Arpaçay ilçesi: Carcı köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
312

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

(Qazkan / Qazkî / Gaskan / Kaskan kabilesi)

Yaşadıkları yerler: Selim ilçesi: Akçakale, Aş Damlapınar ve Karakale köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
814

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

(Qazkan / Qazkî / Gaskan / Kaskan kabilesi)

Yaşadıkları yerler: Susuz ilçesi: Doyumlu, Gölbaşı, İncilipınar, Kalecik, Karapınar, Kayadibi, Keçili, Kurugöl, Küçükçatak, Ortalar ve Yaylacık köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
5406

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Redki Aşireti (Gavasyani kabilesi)

Yaşadıkları yerler: 

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
Yazılmamış.

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 180 - 181

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Goran / Guran Kabilesi

Yaşadıkları yerler: Çıldır İlçesi: Akçıl, Baltalı, Sabaholdu köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
1115

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Goran / Guran Kabilesi

Yaşadıkları yerler: Posof İlçesi: Savaşır, Süngülü ve Yeniköy köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
782

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

  Redki Aşireti (Heciyan / Heciya / Hacıyani kabilesi)

Yaşadıkları yerler: Iğdır merkez: Yukarı Alican köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
833

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 181 - 182

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

  Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Hiloğlu / Hıloxli Kabilesi (Redki)

Yaşadıkları yerler: Aralık İlçesi: Hacıağa.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
207

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 189


Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Redki Aşireti (Malbat Ailesi) - Torına Malbatê olduğunu düşünüyorum.

Yaşadıkları yerler:

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
Yazılmamış.

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Not: Ağrı Direnişine katılıp katılmadıkları yazılmamış ama, bu ailenin direnişçilere ve Ağrı Kürt Karargahına yardımlarda bulunduğu biliniyor.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Milyan / Milyanlı   Kabilesi.

Yaşadıkları yerler: Kars merkez: Halefoğlu köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
320

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Milyan / Milyanlı   Kabilesi.

Yaşadıkları yerler: Digor İlçesi: Dolaylı, Eren, Kozluca, Köseler, Uzunkaya ve Varlı köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
2644

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

  Zilan (Zil/Zili/Zila) Aşiretler Konfederasyonu - Mırdêsan / Mirdesan / Mirdesanlı  Kabilesi (Not; Mırdêsi aşireti ile karıştırılmasın. İsmini anneden alan bir Redki aşireti sülalesidir)

Yaşadıkları yerler: Digor İlçesi: Kırdamı köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
1316

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 192, 193

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 

Retki aşireti

Yaşadıkları yerler: Aralık İlçesi: Aş. Aratan, Aş. Çamurlu, Aş Topraklı, Hacıağa, Ramazankent, Tarlabaşı, Yk. Çamurlu ve Yk. Topraklı köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
2299

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı Direnişine katılmışlar.

 Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler: Digor İlçesi: Başköy, Bostankale, Yağlıca, Yaylacık köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
2224

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler: Iğdır merkez: Ali Kamerli, Evci Hakveyiz, Halfeli, Hoşhaber, Koçkıran, Mürşitali, Yk Alican köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
3002

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler:  Kağızman İlçesi: Karakale köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
129

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

 Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler: Sarıkamış İlçesi: Armutlu, Balıklı, Başköy, Beşyol, Esmeçayır, Gecikmez, Güllüce, Kalebaşı, Kazıkkaya, Kozan, Odalar ve Yarkaya köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
6485

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

  Redki Aşireti

Yaşadıkları yerler:  Tuzluca İlçesi: Bahçecik ve Osmanköy köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
448

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Aşiretler Raporu, Sayfa 194, 195

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan aşiretler konfederasyonu - Seydoyan kabilesi

Yaşadıkları yerler: Digor İlçesi: Şirinköy ve Yemençayır köyleri.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
703

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Retki Aşireti - Silêmanê /Suleymanî Kabilesi.

Yaşadıkları yerler: Iğdır Merkez: Mürşitali köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
712

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.

Zilan aşiretler konfederasyonu -  Telfesan / Dalfesan kabilesi.

Yaşadıkları yerler: Digor İlçesi: Gülhayran köyü.

Yukarıdaki köylerde toplam nüfusları:
351

Konuştukları Dil: Kürtçe (Kurmanci lehçesi)

Ağrı isyanına katılıp katılmadıkları yazılmamış.



Aşiretler Raporu, Sayfa 199, 200, 201

Sonuç:

1: Sonuç olarak raporun hzırlandığı 1970 yılına göre Ağrı, Ardahan, Iğdır Kars ve Erzurum'da genel nüfusları: 129,465 (Yüzyirmidokuzbin, dörtyüzaltmışbeş).

2: Retkilerin tamamı olmasa da, azımsanmayacak kadar büyük bir nüfusu Ağrı Direnişine katılmış.