31 Mart 2011 Perşembe
10 Mart 2011 Perşembe
Ağrı etekleri : 1930
Resim Arif Sevinç
Dünyanın Dörtde Üçü Su Geriye Kalanı Ağrılı
Bu Sefer Kanmamalı Ağrı Sana - 31 ocak 2011
Yukarıdaki resim BDP tarafından MHP'den alınan Serhad Şehri Iğdır ile AKP'den alınan Serhad Şehri Van arasında sıkışmış olan 11 çocuklu bir ailenin yaşadığı Serhad şehri Ağrı'dan,
Tarih : 28 Ocak 2011.. Seçim Tarihi: Haziran 2011'de... Anladınız siz onu(!)
Sol tarafta yıkık dökük bir soba; üzerinde bir gümüş Gum gum ve biri gümüş olmak üzere iki tencere, yıkık dökük duvarlar, eski bir ayna (!) Ve yerde halıfleks ve birkaç minder ve minderlerden birisinin üzerinden oturmuş olup hemen ardından güneş gözlüğünü takarak lüks cipine binen Tek Milletin atizzzz başbakanı Erdoğan...
Derine inip teorik açıklamalar yapmaya hiç gerek yok. Fotoda nasıl kazandığını gösteriyor bizim artizzzz
Hala "Erdoğan seçimleri nasıl kazanıyor ?" diye soracak mısınız yoksa vazgeçtiniz mi sormaktan :)
Başka bir ses sanatçısının aşk meşk için söylediği ancak bizim Çılgın Gladyatör'e uyarladığım şarkısıyla meseleyi kapatmak istiyorum :) | Slîm Nebilî
"Ne kadar inkar edersen et
Bazı şeyler sona erdi
Sıcak gülüşlerin yok artık
Ayrılık zamanı ayrılık zamanı geldi... "
AĞRI (AGIRÎ) MERKEZ MAHALLE İSİMLERİ
ABİDE ----TOLHILDAN
ALPASLAN----SEÎDÊ KURDÎ
FATİH----GÛTÎ
HEP AGIRÎ’YİM.
QEREKILÎS’TIM KARAKİLİSE YAPTILAR
QEREKS’TİM KARAKÖSE YAPTILAR
VADNAZORU KABUL ETMEDİLER
MASİS OLMAZ DEDİLER
HEP YASALARLA DEĞİŞTİRDİLER ADIMI
AMA BEN HEP ARARATTIM
HEP AGIRÎ’YİM.
BUNA NE YASA YETTİ NEDE ZORBALIK
ÇÜNKÜ BU İSİMLERLE TARİH YAZDIM
UNUTULMAM İMKANSIZ,
YÜREKLERDEYİM BEN,
ÇOCUKLARIMIN BANA VEFA BORCU VAR,
ATALARI BENİM TOPRAĞIMDA KATLEDİLDİ,
BENİM TOPRAĞIMA KANLARI DÖKÜLDÜ,
TOPRAĞIMDA ONLARI KORUDUM,
ÇOCUKLARIM
KİMSENİN İSMİMİ DEĞİŞTİRMESİNE İZİN VERMEZLER ARTIK.
DİYADİN - 6 mart 2011
ANLAYANA ÇOK ŞEY DEMEKTİR BU AFİŞ..
KENDİ KENDİME DEDİM KEŞKE:
BU AFİŞİ İHSAN NURİ PAŞA
GÖRSEYDİ
BIROYÊ HESIKÊ TÊLÎ
HOZAN SERHED
SEMA YÜCE
ORHAN ALPASLAN
KENDAL ARARAT
VE DAHA NİCELERİ
UĞURLARINDA CAN VERDİKLERİ DEĞERLERİNİN DİMDİK AYAKTA OLDUKLARINI GÖRSEYDİLER KEŞKE,
HEMŞERİLERİNİN ONLARIN YOLUNDA KARARLILIK VE SABIRLA YÜRÜDÜKLERİNİ GÖRSEYDİLER KEŞKE...
YAVAŞ YAVAŞ ZAFERE ULAŞTIĞIMIZI GÖRSEYDİLER KEŞKE.
İhsan Nuri paşa’nın Ağrı isyanı- anı
Bana (İhsan Nurî Paşa) haber göndererek 'Niçin savaşçılarımızı kırdıyorsunuz? Gelsin , ikimiz vuruşalım ! Hangimiz ölürsek savaş bitsin!' demişti.
Bende ona cevaben: 'Eğer içimizden birinin ölümü ile savaş bitecekse ben hazırım.
Fakat sen halen biz Kürtlerin Türklerle ne için savaştığımızı anlayamamışsın!
Biz Kürt Ulusunun Bağımsızlığını istiyoruz .
Eğer devletiniz bunu kabul ederse savaş bitmiş olur.
Ama yinede , eğer biri ile düello etmek gerekiyorsa, seninle değil Türk ulusunun lideri (Atataürk) ile ederim,
Çünkü ben Kürt ulusunun temsilcisiyim.
Kaldıki yinede acele etme ! nasıl olsa her zaman karşı karşıyayız.
Bir gün mutlaka savaş meydanında birbirimizi ziyaret ederiz ! demiştim....
O bilmiyorki Ben ölürsem bile Kürtler içerisinden benim gibi, hatta benden üstün binlerce insan, Kürt hakkını Türklerden alana kadar savaşmaya hazır bulunuyor.
Kaynak:İhsan Nuri paşa’nın Ağrı isyanı adlı kitabı sayfa 51:
HZ. XANÎ'NİN KÜRT MANİFESTOSU
BUNCA CÖMERTLİKLERİNE VE ULUSAL ONURLARINA RAĞMEN
BU TOPLULUKLARIN NE KADAR BAHTSIZ OLDUKLARINI VE
ŞANSSIZLIKLARINI AÇIKÇA BİR ŞEKİLDE DİLE GETİRME
MÜNKÜN MÜ ÇARK-I FELEĞİN DÖNMESİ LEHİMİZE ?
MÜMKÜNMÜ BİR ŞANS YILDIZININ DOĞMASI BİZE ?
Kİ BİZİMDE BAHTIMIZ OLSUN BİZE DOST CANDAN
BİR KEZ OLSUN BİZDE UYANALIM DERİN UYKUDAN
BİZİM İÇİMİZDENDE BİR HÜKÜMDAR ÇIKSIN
BİZİM ARAMIZDA DA BİR PADİŞAH KALKSIN
BİZİM DE SANATIMIZIN KILICI ORTAYA SERİLSİN
VE BİZİM DE KALEMİMİZİN KIYMETİ BİLİNSİN
DERMANINI BULSUN BİZİMDE DERDİMİZ
GERÇERLİLİK KAZANSIN BİZİM DE İLMİMİZ
BİZİM DE DİK BAŞLI BİR LİDERİMİZ OLSAYDI EĞER
OLSAYDI BU LİDER İYİLİK SEVER VE RETORİKSEVER:
O ZAMAN SİKKEYE TASDİK EDECEKTİ KÜLÇEMİZ
BU KÜLÇE KALMAZDI BÖYLE ŞÜPHELİ VE DEĞERSİZ
ÇÜNKÜ HER NE KADAR SAF VE TEMİZDE OLSALAR
ALTIN VE GÜMÜŞ SİKKE İLE DEĞER KAZANIRLAR
EĞER BİZİMDE BİR PADİŞAHIMIZ OLSAYDI
ALLAH ONA BİR KÜLAH (TAÇ) LAYIK BULSAYDI
ONUN İÇİN TAYİN EDİLSEYDİ OTURACAĞI BİR TAHT
O ZAMAN AÇILACAKTI BİZİM İÇİN DE BİR BAHT
MÜMKÜN OLSAYDI ONUNDA GİYECEĞİ BİR TAÇ
ELBETTEKİ BİZİM İÇİN DE OLACAKTI BİR REVAÇ
BİZ YETİMLERE MERHAMET EDEREK ACIYACAKTI
BİZİ NAMERT KİMSELERİN ELİNDEN KURTARACAKTI
ASLA BİZE GALİP GELMEYECEKTİ BU ROMLAR (TÜRKLER)
OLMAZDIK BAYKUŞLARIN KONDUĞU YIKINTILAR
OLMAZDIK BAŞKALARINCA YÖNETİLEN FAKİR İNSANLAR
OLMAZDIK TÜRK VE FARSLARA MAĞLUP VE İTAATKAR
FAKAT TA EZELDEN ALLAH BÖYLE YAPMIŞTIR
BU ROMLARI VE FARSLARI BAŞIMIZA SALMIŞTIR
GERÇİ ONLARA BAĞIMLI OLMAK BİR AYIPTIR, KUSURDUR
AMA BU AYIP KÜRT HALKININ ÜNLÜLERİNE MAHSUSTUR
BU, KÜRTLERİN HÜKÜMDAR VE BEYLERİNİN AYIBIDIR
ŞAİR VE FAKİRLERİN BU KONUDA NE GÜÇLERİ VARDIR?
HER KİM UZATMIŞSA KILICA GAYRET ELİNİ
ERKEKÇE ELDE ETMİŞTİR KENDİ DEVLETİNİ
ÇÜNKÜ BU DÜNYA ADETA BİR GELİN GİBİDİR
ONA HÜKMETMEK YALIN KILICIN ELİNDEDİR
FAKAR SÖZ KESİLMESİ, MEHİR, AKİT VE ÇEYİZ
LUTÜF, İYİLİK, CÖMERTLİK VE BAĞIŞTIR ŞÜPHEMİZ
DÜNYAYA BİLGECE ŞUNU SORDUM: BAŞLIĞIN NEDİR?
BANA ŞÖYLE CEVAP VERDİ: BENİM BAŞLIĞIM GAYRETTİR
KISACASI DÜNYA KILIÇ VE İYİLİKLE BERABER
İNSAN İÇİN BOYUN EĞER VE ONA İTAAT EDER
ŞAŞTIM KALDIM ALLAHIN HİKMETİNDE
ACABA KÜRTLER ŞU DÜNYA DEVLETİNDE
NEDEN ACABA MAHRUM KALMIŞLAR?
NEDEN HEP "YÖNETİLEN"OLMUŞLAR?
ONLAR ŞÖHRET ŞEHRİNİ KILIÇLA FETHETMİŞLER
GAYRET ÜLKESİNE DE BOYUN EĞDİRMİŞLER
BEYLERİNİN HER BİRİ CÖMERTLİKTE HATEM'DİR
ERKEKLERİ CENGAVERLİKTE BİRER RUSTEM'DİR
ROMLAR VE ARAPLAR KÜRTLERİ KUŞATMIŞLAR
KÜRTLERİN TÜMÜ DÖRT PARÇAYA AYRILMIŞLAR
BU İKİ CEPHE KÜRTLERİN KARŞISINA GEÇMİŞLER
ONLARI İMHA ETME OKLARINA HEDEF SEÇMİŞLER
SANKİ SINIRLARIN TESPİTİNDE KİLİT KÜRTLERDİR
KÜRT AŞİRETLERİ BİRER BİRER SAĞLAM SETLERDİR
BİRER DENİZİ ANDIRAN ŞU ROM VE ACEMLER
NE ZAMAN ORTAYA ÇIKIP HAREKETE GEÇSELER:
KÜRTLER HER SEFERİNDE KANA BULANIRLAR
BERZAH GİBİ ONLARI BİRBİRİNDEN AYIRIRLAR
HEM MERTLİK, HEM GAYRET, HEM CÖMERTLİK
HEM BEYLİK, HEM HAMİYET, HEM YİĞİTLİK;
KÜRT KABİLELERİNİN MÜHRÜDÜR O ÖZELLİKLER
GAYRET KILICIYLA ADALETİ SAĞLAMIŞ KÜRTLER
CESARETDE NE KADAR EDİYORLARSA GAYRET
MİNNETTENDE O KADAR EDİYORLAR NEFRET
ONLARDA BULUNAN BU EMEK VE YÜKSEK ÇABALAR
MİNNET YÜKÜ ALTINA GİRMELERİNE MANİ OLMUŞTUR
DOLAYISIYLA HEPSİ DE HER ZAMAN İTTİFAKSIZDIRLAR
HEP BİRBİRLERİNE DİKLENİP AYRILIK İÇİNDE KALIRLAR
EĞER BİZ BİRLİK VE BERABERLİK İÇİNDE OLSAYDIK
BİRBİRİMİZE UYUP ARAMIZDA İTTİFAK KURSAYDIK
O ZAMAN ROMLAR (TÜRK), ARAPLAR VE FARSLAR
HEPSİ BİZİM İÇİN HİZMETÇİ OLACAKTILAR
O ZAMAN TAMAMLARDIK HEM DİNİ, HEM DEVLETİ
ELDE EDERDİK O ZAMAN HEM İLMİ HEM HİKMETİ
SÖZLER O ZAMAN BİRBİRNDEN AYRILACAKTI
HÜNER SAHİBİ KİMLERDİ ORTAYA ÇIKACAKTI
KİTABI BU DİLDE NAZMETME GEREKÇEMİZ
BU ŞEKİLDE ZAMANDAN ŞİKAYETİMİZ
VE ZAMANIN ÇOCUKLARINA SERZENİŞİMİZ
Kİ ONLAR İÇİN AYNIDIR SANAT BİLGİSİ VE BİLGİSİZLİK AYIBIMIZ
YANİ DEĞİL YENETEKLİ VE UZMAN OLUŞUNDAN
BELKİ MİLLET SEVGİSİ VE KAVİM TUTKUSUNDAN
KISACASI İSTER "İNAT"DENİLSİN İSTER "ADALETSİZLİK"
GERÇEKLEŞTİ İŞTE ALIŞAGELMİŞİN DIŞINDA BİR İLK
KENDİSİ DURU ŞARABI (FARSÇA, ARAPÇA) BIRAKIP TORTUYU (KÜRTÇE) İÇTİ
İNCİ GİBİ DİZMEK İÇİN KÜRT DİLİNİ SEÇTİ
BU DİLİ DÜZENLEDİ, ONA ÇEKİ DÜZEN VERDİ
UMUM HALKI İÇİN BU YOLDA CEFALAR ÇEKTİ
BUNU YAPTIKİ EL OĞLU DEMESİNKİ"KÜRTLER
ZATEN BİLGİSİZ, ASALETSİZ VE TEMELSİZDİRLER
HEM KENDİLERİ İLİM İRFAN SAHİBİ OLAN KİMSELER
DEMESİNKİ "KÜRTLER AŞKI AMAÇ EDİNMEMİŞLER
ONLAR TAMAMIYLA NE AŞIKTIRLAR NEDE MAŞUKTURLAR
BİRBİRLERİ İÇİNDE NE SEVEN NE SEVİLEN OLURLAR
KÜRTLERİN AŞK ARZUSUNDAN YANA YOKTUR NASİPLERİ
HEM HAKİKİ HEMDE MECAZİ AŞTAN BOŞTUR KALPLERİ"
ASLINDA KÜRTLER O KADAR DEĞERSİZ DEĞİLDİRLER
BELKİ SEFİL BİR YAŞAM SÜRERLER VE SAHİPSİZDİRLER
KÜRTLER O KADARDA CAHİL VE BİLGİSİZ DEĞİLDİRLER
BELKİ SEFİL BİR YAŞAM SÜRERLER VE SAHİPSİZDİRLER
EĞER BİZİM DE SAHİBİMİZ (LİDERİMİZ) OLSAYDI
YÜKSEK ERDEMLİ BİRİ OLSAYDI VE SÖZDEN ANLASAYDI
İLİM, SANAT, ERDEM VE İRFAN
ŞİİR, GAZEL, KİTAP VE DİVAN
EĞER YANINDA GEÇERLİ OLSAYDI BU TÜR DEĞERLER
ONUN YANINDA MAKBUL SAYILSAYDI BU AKÇELER:
O ZAMAN MANZUM SÖZLERİN BAYRAĞINI KAPARDIM
O BAYRAĞI DÜNYA ÇATISININ TAM ÜSTÜNE ASARDIM
MELAYÊ CIZİRİ'NİN RUHUNU GERİ GETİRECEKTİM
ONUNLA 'ELİYÊ HERİRİ'Yİ TEKRAR DİRİLTECEKTİM
ÖYLE BİR KEYİF VERECEKTİM Kİ FEQİYÊ TEYRAN
SONSUZA KADAR KALMIŞ OLACAKTI BUNA HAYRAN
NE YAPAYIM Kİ PAZAR KESATTIR, DURGUNDUR
DEĞERLİ KUMAŞIN HİÇ BİR MÜŞTERİSİ YOKTUR
ÖZELLİKLE BU ASRIMIZDA HEP PARA KESESİ
OLMUŞ HEPİMİZİN MAŞUKU VE SEVGİLİSİ
OLDUĞUMUZ İÇİN PARA VE DİNARA TAMAHKAR
OLMUŞ BİZİM İÇİN PARA VE DİNAR BİRER YAR
EĞER İLMİ TAMAMEN BİR PULADA VERİRSEN
HİKMETİ DE BİR PAPUCA SATMAK İSTERSEN:
KİMSE KENDİNE SEYİS BİLE YAPMAZ CAMİ'Yİ
KİMSE KENDİNE HİZMETÇİ YAPMAZ NİZAMİ'Yİ
GÖNLÜMÜZ HİLEYE BAŞ VURMAYI KABUL ETMEDİ
HERHANGİ BİR ÇIKAR ARACI OLMAYA YELTENMEDİ
GİZLİ BAKIRIMIZI (DİLİMİZİ) KOYUVERDİK ORTAYA
HAM BİR KAĞITTI O, O YAZILSIN DİYE BAŞLADIK DUAYA
BİZİM SAMİMİ DUAMIZ KABUL OLDU NETİCEDE
BİR VASITA OLDU İHTİYACIMIZ GİDERİLMESİNDE
BU PULLAR GERÇİ (BAZILARI İÇİN) DEĞERSİZDİRLER
BİZE GÖRE GÖZTERİŞSİZ, SAF VE PAHA BİÇİLMEZDİRLER
BU PULLAR HİLESİZ, HURDASIZ VE EKSİKSİZDİR
UMUM HALKIN ALIŞ VERİŞİNDE GEÇERLİDİR
KÜRTÇEDİR, DURUDUR, KUŞKU TAŞIMAMAKTADIR
ALTIN DEĞİLKİ DESİNLER"BEYAZ KALMIŞLARDIR"
BİZİM KIRMIZI BAKIRIMIZDIR, AÇIK VE NETTİR
GÜMÜŞ DEĞİLDİR Kİ DESİNLER"AYARI EKSİKTİR"
SAKIN DEMEYESİN Kİ"BİZİM PARAMIZ DEĞERSİZDİR"
HÜKMÜ GEÇEN BİR ŞAHIN MÜHRÜ YOK, SİKKESİZDİR
EĞER SİKKE VURULARAK SÜSLENİP BASILMIŞ OLSAYDI
ÖYLE GEÇERSİZ VE SAHTE PARAYMIŞ GİBİ KALMAZDI
SEVİMLİ BİR YARDIR FAKAT TALİPLİSİ YOKTUR
ZİRA BAHTI KARADIR, MURATTAN YOKSUNDUR
BİZİM GİBİ SIĞINAKSIZ OLANLARIN HAMMADDESİ
BASILMAMIŞ PADİŞAHLARIN KABUL MÜHRÜ, SİKKESİ
BİRÇOK ALİMİN YANINDA MUAMELE GÖRMEKTEDİR
BİRÇOK BİLGEYE GÖRE KABUL GÖREN BİR REALİTEDİR
FAKAT ZAMANIMIZIN HAKİMİ BİLGE HÜKÜMDAR
HİÇ KULAK VERİP DİNLEMEDİ NEDİR DİYE BUNLAR
ÖYLE BİR BEY Kİ ADI MİRZA'DIR
SALT BİR BAKIŞI BİLE KİMYADIR
DEĞERSİZ MADENLERİ BİLE BİLLURA DÖNÜŞTÜRÜR
SAHTE OLAN MANGIRLARI DA SAF ALTINA DÖNDÜRÜR
OLSA BİLE YÜZ KADAR KIRMIZI MANGIR
ONLARI HEMEN BİR BAKIŞIYLA ALTINA ÇEVİRİR
GÜCÜYLE ALAŞAĞI EDEBİLİYOR ZİRVEDEKİLERİ
LÜTFÜYLE ZİRVEYE ÇIKARABİLİR AŞAĞIDAKİLERİ
PADİŞAHLARI ESİRLER GİBİ TESLİM ALIR
SONRA FAKİRLER GİBİ SERBEST BIRAKIR
HER GÜN ACİZ KİMSELERDEN BİN KİŞİYİ
LÜTFÜ İLE DE HER ZAMAN YÜZ DİLENCİYİ
EL UZATARAK ZENGİNLEŞTİRİR, EDEREK HİMMET
BİLGELİK ŞUDUR YAPTIĞINI ASLA ETMEZ MİNNET
ŞAYET BİZE DE BİR KEZ OLSUN ŞÖYLE BİR BAKSAYDI
KUTLU YÜZÜNÜ BİR KEZ OLSUN BİZE DOĞRULTSAYDI
BU SÖZLERİN TÜMÜNÜ ŞİİRE DÖNÜŞTÜRECEKTİ
BU PULLARIN HEPSİDE DİNARA DÖNÜŞECEKTİ
NE VARKİ ONUN BAKIŞ AÇISI GENELMİ, GENEL
ONUN İÇİN CANDAN İLGİLENMEDİ BİZİMLE ÖZEL.
EHMEDÊ XANÎ
9 Mart 2011 Çarşamba
Yaşar Kemal, Ağrı kırımı
"... Ağrı Dağında diyordu. Selim Balıkçı. Ben bu yarayı Ağrı
Dağında aldım. Ağrı Dağında Kürtler isyan çıkarmışlardı. Ben o
zaman Erzurum'da askerdim.
Başını kaldırdı, bana baktı.
Sen Ağrı Dağını gördün mü? diye sordu.
Gördüm, dedim. Tepesine kadar da çıktım.
Bana, inanmaz inanmaz baktı.
Tam tepesine kadar mı?
Tam tepesine kadar değil... Ağrı Dağının tepesine varınca
önce bir düzlük görürsün.
Eeeee?
O düzlüğün üstünde de, üç tane başka küçük tepecik vardır.
Asıl Ağrı Dağının en yüksek yeri, söylediklerine göre bu üç
tepecikten biridir, işte ben o düzlüğe vardım da, o en yüksek tepeye çıkamadım. O en yüksek tepenin de yüksekliği altmış metre kadarmış.
Nasıl ölçüyorlar dağlann yüksekliğini?
Bir alet var, gördüm, dedim. Demek sen Ağrı Dağında...
Kürtlerle çarpıştın. Kürder yaman adamlar, çok atıcı...
Karşılıklı çarpışırken, ben asker kasketimi bir değneğe takıp çıkarıyordum.
Çıkar çıkmaz kasketim en az beş kurşunu birden
yiyordu.
Bizim bir komutanımız vardı, adı Salih Paşa (Salih Omurtak)... Meymenetsiz bir adamdı ya, Atatürk onu severmiş. Beni yanına çağınyordu, hele bir bitsin Selim diyordu, hele bir bitsin, emekli olacağım, geleceğim senin Menekşe'den bir tarla alacağım. Şapkasını yana yıkıyordu. Cemal Gürsel gibi kabadayı paşalar hep
böyle şapkalarını yan yıkarlar. Belki de Çekmece'de bir tarla alırım.
At yetiştireceğim, domates dikeceğim. Seninle balığa çıkacağım. Ta Büyükada'ya kadar kürek çekerek gideceğiz, diyordu.
Sen denizden korkarsın paşam, diye takılıyordum. Ne, diyordu
gülerek, korkmak diyordu. Ama paşanın denizden ödünün koptuğu belliydi.
Bir Kürt bir askeri öldürürse, bu paşa var ya kuduruyordu.
Ölen her askere karşılık bir Kürt köyü yakıyor, ne kadar erkek
varsa köyde kurşundan geçirtiyordu. Hiç aklı almıyordu, bu dil
bilmez köylünün Atatürkümüze başkaldırmalarını. Deli divane
oluyor, elinize geçen her Kürdü kurşundan geçirin, bir tanesini
sağ bırakmayın bu yılanların, diye bağırıyordu.
Asker onun dediğini dinleseydi, şimdiye Türkiye'de bir Kürt kalmazdı. Biz askerler ne yapıyorduk, yakaladığımız Kürtleri serbest bırakıyorduk;
din kardeşi değil miydik? Paşa böyle yapdğımızı bir duysa,
alimallah tüm orduyu Kürtler gibi kurşundan geçirirdi.
Bazı askerler zengin oldular, bir altına bir can bağışlayarak.
Kürtlerde çok para, çok altın vardı. Ben bir kuruş almadım bıraktığım Kürtlerden. İnsanlık için... Bizim memlekette can karşdığı
para alınmaz. Ben hiç para almadım. Her askerin çantasında kağıt paralar, birçok altın gerdanlık, bilezik, akın balballar,
altın hızmalar...
Halhal dedikleri, kadınların ayak bileklerine taktıkları bir hoş
bileziklerdir. Hızma dediklerini de, burunlarına takarlar.
Bir bahar, Ağrı Dağını, eteklerini bir bir dolaşarak yaktık,
yıktık, yangın yerine çevirdik. Öldürmedik, sürmedik adam
koymadık. Kürderin kökünü kestik...
Salih Paşa, o gün çarpışma bitip akşam olunca, bize yardım
eden Kürt beylerini de çadırına çağırır, sabaha kadar içer, Kürt
beylerini de oynatır, kendi de, o gün öldürülen Kürtlerin şerefine kadeh kaldırır, göbek atardı.
Bir sabahdı. Salih Paşa beni çok içirmişti. (...) Gözümü açtım
ki, ne göreyim; bir karyolada, sakız gibi bir yataktayım."
LI ARARATÊ GERİYAM
CEM MEMO Û NADIR BEG MINRA GOTIN, BIRAZÎ XWEDÊ XERA BIKE MALA KURMÊ DARÊ ME GELEKÎ ŞERKIR, MALBATA ME GELEK MERIV ŞEHÎD KETIN, ME GELEK ÎXANET DÎT LÊ AZADÎ NÊZÎKE...
PAŞÊ ÇÛME DUTAXÊ SER GORA XALIS BEG
DIGOT: ÇAVÊ MINO AZADÎ HINDIK MA...
LI WIR VEGERYAME HEWARANÊ
MIN MÊZEKIR EVDALÊ ZEYNIKÊ BER GELÎKÎ RÛNIŞTÎYE Û DIBÊJE
HEY BIRAWO BÊ KESÎ ZORE LÊ ÊDÎ EM BÊKES NÎNIN, SERÊ ÇÎYAYÊN ME ŞÊR HENE, AZADÎYÊ TÎNIN...
EZ LIWIR VEGERYAM NAVENDA AGIRÎ'YÊ BA ORHANÊ ALPASLAN DIGOT BOY KURDAYETÎYÊ EZ PARÇE PARÇE KIRIN, LÊ KURDAYETÎ SERKET...
PAŞÊ EZ ÇÛME AVKEVIRÊ MIN MÊZEKIR KU ÇEMÊ MÛRADÊ XWÎN DIKIŞE, GOT EV XWÎN BERTÊLA AZADÎYÊYE, LÊ KURD SERKET...
LIWIR MIN BERÊ XWE DA GÎHADÎNÊ MIN DÎT KU DUSED MERIV BERBI ÇÎYAYÊ TENDÛREKÊ DIÇIN,
MIN GOT HÛN KUDE DIÇIN, GOTIN AZADÎ NÊZÎKE, BOY WÊ EM DIÇINE CENGÊ, EMÊ BIBIN ŞERVAN, Û AZADÎYÊ NÊZÎKTIR BE...
LIWIR DERBAZÎ BAZÎDÊ BÛM, MIN BI ÇAVÊN XWE DÎT BIROYÊ HESIKÊ TÊLÎ, HESPÊ XWE SÎWAR BÎYE, BERBI ÇÎYAYÊ AGIRÎ DIÇE, MIN GOT EY ŞÊRÊ ARARATÊ TU ÇIMA DIÇÎ,
GOT NETIRSE BIRAZÎ EZÊ VEGERIM, LÊ NIHA KARÊ MIN HEYE,
MIN GOT KARÊ TE ÇÎYE GOT AZADÎ TÊ, EZÊ HERIM MIZGINÎYÊ BIDIM ŞEHÎDA.
NIVÎSKAR: AGIRÎ ARARATÎ
10.03.2011
QEHREMAN (KAHRAMAN) EFSANESİ
QEHREMAN (KAHRAMAN) EFSANESİ
Nenemin anlattığı bir efsane: Diyordu Qehreman (kahraman) diye bir adam varmış Textê nos'luymuş (bugünki patnos) Qehreman çok güçlüymüş, taşı sıkıp un edebilecek güçteymiş, birgün Qehremanla Rustemê zal (zaloğlu rüstem) karşılaşıyor, Qehreman'la Rustem dövüşüyorlar, üç gün boyunca devlerin sırtında dövüşüyorlar, ikiside birbirini yenemiyor, Qehreman diyor üçgündür aralıksız dövüşüyoruz devler altımızda perişan oldular, inip yerde devam edelim, iniyorlar yerde devam ediyorlar, ikisi birbirinin boynunu tutuyor, bir birlerini çekiştirdikleri zaman ayakları yere batıyormuş, ikiside o kadar güçlüymüşki altlarında yer çatlıyormuş, en son Rustem, Qehreman'ın sırtını yere vuruyor, onu yedi devin postuyla bağlıyor, Qehreman tek hamlede bütün postları parçalıyor... ondan sonra çok yiğit çok güçlü olanlara kahraman demişler, yada bu kişi kahraman gibidir demişler, yani kahraman dedikleri bir insan ismidir... o insan kürtdür ve patnosludur.
Yazan: Agirî Ararat
Nenemin anlattığı bir efsane: Diyordu Qehreman (kahraman) diye bir adam varmış Textê nos'luymuş (bugünki patnos) Qehreman çok güçlüymüş, taşı sıkıp un edebilecek güçteymiş, birgün Qehremanla Rustemê zal (zaloğlu rüstem) karşılaşıyor, Qehreman'la Rustem dövüşüyorlar, üç gün boyunca devlerin sırtında dövüşüyorlar, ikiside birbirini yenemiyor, Qehreman diyor üçgündür aralıksız dövüşüyoruz devler altımızda perişan oldular, inip yerde devam edelim, iniyorlar yerde devam ediyorlar, ikisi birbirinin boynunu tutuyor, bir birlerini çekiştirdikleri zaman ayakları yere batıyormuş, ikiside o kadar güçlüymüşki altlarında yer çatlıyormuş, en son Rustem, Qehreman'ın sırtını yere vuruyor, onu yedi devin postuyla bağlıyor, Qehreman tek hamlede bütün postları parçalıyor... ondan sonra çok yiğit çok güçlü olanlara kahraman demişler, yada bu kişi kahraman gibidir demişler, yani kahraman dedikleri bir insan ismidir... o insan kürtdür ve patnosludur.
Hedê (Emîne): Ağrı isyanları
Şêx Evdirrehman'ın karısıdr.
Tanınmış bir kadın savaşçıdır.
Hedê’de, savaştan sağ kurtulan ender savaşçılardan biridir
(Ağrı isyanları).
1998 yılında ölen Hedê, Ağrı Dağı’nın eteklerinde bulunan Hasanhan (hesexan) köyü mezarlığına, kocasının yanına gömüldü.
Aşağıdaki şarkının adı “lê lê Hedê”dir.
Bu şarkı, Şêx Evdırrehman’ın karısı Emine üzerine yakılmıştır.
Ağrı ulusal ordusu’nun dağılma sürecine girdiği bir dönemde, Kürt ordusuyla iran ordusu arasında meydana gelen savaş üzerine söylenmiş bir şarkıdır:
Hey Hedê, garibanım, bir savaş çıktı başımıza
Newêr gölü’nde, şu iran’ın sınırında
Anam, garip anam sabahtır
Baktım Şêx Zahır etrafa dürbünle bakıyor
Serhad diyarının karı tutmuş dört bir yanımızı
Kaybolmuş memleketin yolları kar altında
Şêx Zahır bağırıp duruyordu: “ Evdırehman” diyordu
“Sana, “önümüzü askerler tutmuş’ demedimmi ?
Toplar, Tüfekler, hafif makineliler
Hey bre kardeş, üç nizami asker taburu
Sarmış çepeçevre etrafımızı
Nasıl olurda kimse olmaz Şêx Elî’ye haber verecek
Şêx Zahır’ı ağır yaralamışlar
Yarası derindir kardeşimin, çaresizdir”
Hey Hedê, garibanım, bir savaş çıktı başımıza
Şehîdê Qazî’de , İran’ın sınırında
Üstelik mevsimde sonbahar
Yumuşak bir kar yağıyor üstümüze
Hele bir bak yerler kayış gibi donmuş
Evi yıkılasıca Kerim efendi
Düşmüş askerlerin önüne,
Üç ülkenin ordularını getiriyor üstümüze
(tc, iran , Sovyetler birliği)
Şêx Zahır’ı ağır yaralamışlar
Şêx Bananın koçyiğidi
“Benden size hayır yok gayrı” dedi
“Bana bir sigara verinde içeyim
Daha yaram soğumamışken”
Olmaz bu, billahi olmazAskerler sarmış dört bir yanı
Ağır silahlar ve cephaneyle
Şêx Hebîb: “ Bu kez de kurtulursak” diyordu
“Haram olsun bana gayrı iran’a gitmek de
Alçak hainlere dost olmakda”
BU KAHRAMAN KÜRT KADINI ÜZERİNE YAKILMIŞ BAŞKA BİR AĞITTA DA ŞUNLAR SÖYLENİYOR:
Sabahtır savaş başladı
Geliyê newêrek’de
İran sınırında
Bûk û zava (gelin ve damat) kayalığında
Evi yıkılasıca Kerim efendi
Devletin ispiyoncusu
On iki vilayetin askerini sarmış başımıza
Bakıyorum da
Şêx Evdırehman’ın elinde aynalı tüfek
Boynunda dürbün, önünde bir harita var
Şêx Zahır’ı ağır yaralamışlar
Yarası ağırdır, çaresizdir
Olurmu böyle, olurmu,
Kürtlerde Yiğitler tükenirmi ?
Hedê’ciğim, garibanım, kalk
Vatanımız Serhed’tir
Gönlümüz gamlı
Yumuşacık bir kar yağıyor üstümüze
Yerler kayış gibi gibi donmuş
Evi yıkılasıca Kerim efendi
On iki vilayetin askerini sarmış başımıza
Bana tabakamı getirde
Bir sigara içeyim
Daha yaram soğumamışken
Kürt ozanları, kendi kahramanları üzerine şarkı yaktıkları gibi, ulusal hainler üzerinede şarkı yakmışlardır.
Yukarıdaki şarkıda, Kerim Efendi isimli bir hainden bahs ediliyor. Efendi denildiğine göre, bu kişi büyük bir ihtimalle okumuş bir kasabalıdır.
Bu kişiyide size tanıtmak istiyordum. Ne yazıkki, kim olduğunu tespit edemedim.
Ağrı Dağı’nda bir Kürt cumhuriyeti- Ayşe Hür
1921’de Kaçar Hanedanı’na bir darbe ile son veren Rıza Şah, Rıza Şah
Krallık yeminini 15 Aralık 1925’te etmişti ama tacını ancak 25 Nisan
1926’da giyebilmişti. Türkiye, Şah’ın cülus törenine bir telgraf
Göndermekle yetinmemiş, değerli bir kılıçla, iki Junker savaş uçağı
Hediye etmişti. Türk havacıların bu uçaklarla yaptıkları gösteriler
Tahran halkını büyülemişti.
İran’ın kuşkuları
Türkiye’nin bu sıcak ilgisinin altında, 1921’den itibaren Ankara
Hükümetiyle Tahran arasında çeşitli nedenlerle yaşanan gerilimlerin
İzini silmek arzusu yatıyordu. Gerilim yaratan konuların başında iki
ülkedeki Kürtler geliyordu. Rıza Şah, Ağustos 1925’te Tahran’a gittiği
Halde ancak Ocak 1926’da resmen göreve başlayabilen Tahran Büyükelçimiz
Memduh Şevket (Esendal) Bey’e şöyle demişti: “Bundan üç sene evvel bir
Defa İngiliz Sefiri bana dedi ki ‘Türkler kendi himayelerinde müstakil
Bir Kürdistan yapmak istiyorlar, buna İran Kürdistan’ını da ilave
Ediyorlar. Bu suretle Kürdistan’ı ilhak etmiş olacaklar, sen bu hususta
Ne fikirdesin?’ Ben de cevaben dedim ki: ‘Ben, Türkiye Kürdistan’ını
Bilemem; fakat İran Kürdistan’ını da veremem. Benim başımı kesmelidir
Ki bunu her ne nam altında olur ise olsun vermeye razı olabileyim...”
(Esendal, s.88)Şah, daha önce de, Türkiye’nin Tahran
Ataşemiliteri Binbaşı Hüsamettin (Tugaç) Bey’e, şunları söylemişti:
“...Öyle zannediyorum ki Türkiye’nin İran Azerbaycan’ın da gözü
Vardır... Azerbaycan halkı Türk’tür. Türkiye bunu ihmal edemez. Vakıa
Şimdiki Türkiye böyle bir politika gütmüyor. Mustafa Kemal Paşa çok
Akıllı bir zattır. Fakat kendisinden sonra Türkiye yine İttihat-ı
Terakki Hükümetinin siyasetini benimseyebilir. Görüyorum ki demiryolu
İnşaatınız iki koldan Azerbaycan’a doğru yönelmiştir. Gerektir ki,
Türkiye ergeç Azerbaycan’ı alsın.” (Arar, s. 16)Rıza
Şah, Sovyet Devrimi’nden sonra Kafkasya’nın değişik bölgelerinden
Türkiye’ye sığınan (başta Mehmet Emin Resulzade olmak üzere) Azeri
Milliyetçileri ve bunların Türkiye’de yayınladığı Yeni Türkistan, Odlu
Yurt, Yeni Kafkasya ve Azeri Türk gibi dergiler yüzünden de Türkiye’nin
İran’ın Azerbaycan bölgesiyle ilgili yayılmacı emelleri olduğundan
Kuşkulanıyordu. Bahar havasının sonu Türkiye
İse İran’ın Kürt politikasından hiç memnun değildi. Çünkü Rıza Şah,
Mondros Mütarekesi sonrası Türk-İran sınır bölgelerinde hâkimiyet
Kurmuş olan Kürt aşiret reisi İsmail Ağa Simko’nun İran’a dönmesine
İzin vermişti. Gerçi, 1926’da tekrar isyan eden Simko başarısız olarak
Irak’a kaçtı ama Türkiye’nin kulağına kar suyu kaçmıştı bir kere.
(İsmail Ağa, 1928’de Türkiye’ye gitmek üzere Irak’tan ayrıldı ancak
Türkiye’ye giremedi. 1929’da Türk-İran-Irak sınırında bir noktada İran
Askerlerince öldürüldü.)Türkiye’nin İran kaynaklı
Transit mallara vergi koyması gibi ekonomik baskılar sonuç verdi ve
Türkiye ile İran arasında Nisan 1926’da bir Tarafsızlık ve Saldırmazlık
Antlaşması imzalandı. Antlaşma 1925’te SSCB ile Türkiye arasında
İmzalanan antlaşmaya benziyordu. Temmuz ayında Rıza Şah’ın sağ kolu
Timurtaş ile Memduh Şevket (Esendal) Moskova’ya gittiler, beklenen üçlü
Antlaşma çıkmadı ama Timurtaş Ankara’ya gelip 15 gün kaldı. Fakat bu
Bahar havası çok sürmedi. 1927-1930 arasında öyle olaylar yaşandı ki,
Hem Türkiye’deki ve SSCB’deki Kürtlerin kaderi değişmekle kalmadı, Türk
Milliyetçiliği de ırkçılığa doğru evrildi. Şimdi söz konusu döneme
Bakalım.
Eşkıyalık mı isyan mı? İran’daki
Kürt ve Azeri azınlıklara ilişkin Türkiye’nin emellerinden kuşku duyan
İran’la, iki ülke sınırının iki tarafına yayılmış Kürtlerin İran
Tarafından Türkiye’ye karşı kışkırtıldığını düşünen Türkiye arasındaki
İlişkiler, 16 Mayıs-17 Haziran 1926 arasında yaşanan bir olayla
Gerilmişti. Türk resmi tarihçileri tarafından ‘isyan’ kategorisine
Sokulan bu olay aslında Yusuf Taşo adlı bir eşkıyanın, o sırada il olan
Beyazıt’ın Muson Bucağı’na bağlı Kalecik Köyü’nden bir miktar hayvan
çalarak Ağrı Dağı’na çıkmasıyla başlamıştı. Hükümet çapulcuları
Cezalandırmak için 28. Alay’ı görevlendirmiş ancak Alay hezimete
Uğramış, geride iki topunu, hayvanlarını ve eşyalarını bırakarak geri
çekilmek zorunda kalmıştı. Bunun üzerine, 15 Haziran’da 9. Tümen
Görevlendirilmiş, 17 Haziran’da Taşo ve adamları İran’a kaçtıkları için
Yine devleti tatmin eden bir sonuç ortaya çıkmamıştı.
Beyazıt Olayı yaşanıyor Türkiye
Başarısızlığın faturasını İran’a kesti. Çünkü Türkiye-İran arasındaki
Mevcut sınır, Osmanlı Devleti ile Kaçar Hanedanı arasında 1913’te
çizilmişti ve Büyük Ağrı ve Küçük Ağrı dağlarının doğu yamaçları
İran’da kalmıştı. Asiler başları sıkıştığında, Dombat Vadisi’nin
Güneyindeki İran köylerine sığınabiliyorlardı. Türkiye yıllardır sınırı
Kendi isteğine göre düzeltmek için İran’a baskı yapıyordu.13-20
Eylül 1927’de Kürtleri kovalayan Türk kuvvetleri yine başarısız olunca
İran’ın Cemiyet-i Akvam’daki temsilcisi Furugi Ankara’ya geldi. Ekim
Ayının başında, 4.000 kişilik bir Kürt birliği, Beyazıt’ı bastı ve bazı
Türk subay ve erlerini İran’a kaçırdı. Ankara’nın buna cevabı,
Beyazıt’ı ilçe, Karaköse’yi (aslında adı Kızılkilise idi ama 1921’de
Kazım Karabekir tarafından adı değiştirilmişti) il yapmak, Furugi’yi
Kasım sonuna kadar otel odasında bekletmek ve İran’la transit ticareti
Kesmek oldu. Furugi sonunda pes edip Ankara’dan ayrılırken, İngiliz
Elçisi’ne ‘Türkiye’de Pantürkizm zor ölür...’ diye yakınmıştı. Şeyh Said İsyanı’nın bakiyeleri Tarihe
‘Beyazıt Olayı’ diye geçen bu yüz kızartıcı baskını aslında,
Cumhuriyet’in kuruluşundan beri süregelen Kürt Meselesi’nin bir
Parçasıydı. Bilindiği gibi, Şeyh Sait İsyanı’nın ardından ilan edilen
1925 Şark Islahat Planı uyarınca Şeyh Sait’in çocukları,
Cemilpaşazadeler, Bedirhaniler gibi Kürt aristokratları, İran, Irak ve
Suriye gibi ülkelere sürülmüşlerdi. Bu arada, Mayıs 1926’dan itibaren
Celali Halit Bey’in başkanlığındaki Yezidi, Sünni ve Alevi
Aşiretlerinden oluşan Celali Konfederasyonu, Ağrı Dağı’na
Sığınmışlardı. 1927’de ‘Bazı Şahısların Şark Mıntıkalarından Garp
Vilayetlerine Nakline Dair Kanun’la sürgünün çapı daha da
Genişletilince, dağa çıkışlar artmıştı.Lübnan’da Hoybun kuruluyor Aynı
Yıl, eski Kürdistan Teali Cemiyeti’nin üyeleri, Şeyh Sait’in, Bedirhan
Bey ve Cemil Paşa’nın çocukları ile birbiriyle didişen aşiret
Reislerinden oluşan karışık bir grup ve Türk istihbaratının iddiasına
Göre, Ermeni Taşnak Komitesi’nin bazı üyeleri, Lübnan’da Hoybun
(Xoybun, Kürtçede ‘bağımsızlık’ demekti. Ancak resmî tarihçiler,
örgütün adı konarken, Ermenicede ‘Ermeni yurdu’ demek olan Haybun'la
Ses benzerliğinden yararlanıldığını iddia ederler) adlı bir örgüt
Kurdular. Böylece şehirli ve kırsal kökenli grupların veya bir zamanlar
Fail ve mağdur olarak karşı karşıya gelen Kürtlerin ve Ermenilerin
Zoraki evliliği ortaya çıktı. Örgütün Kürt kanadının amacı Sevr
Antlaşması’yla tanımlanan coğrafyada bağımsız bir Kürt devleti
Kurmaktı. Dağda minyatür bir Kürt cumhuriyeti Hoybun’un
Da yönlendirmesiyle, çeşitli dönemlerde İran, Irak ve Suriye’ye kaçmış
Olan Kürt aydınları, aristokratları, aşiret beyleri ile İran’daki Şikan
Aşireti mensupları Ağrı Dağı’na akmaya başladılar. Örgüt, dağdaki
Hareketi yönetmek üzere Osmanlı Ordusu’nda kurmay binbaşı olarak görev
Yapan İhsan Nuri ve bir grup arkadaşını gönderdi. İşte ‘Beyazıt Olayı’,
İhsan Nuri ve Bireyo Haso Telli, Şemikanlı Timur, Ferzende gibi Hoybun
Kadrolarının ilk işlerinden biriydi.1928’e
Gelindiğinde, isyancılar Ağrı Dağı’nda minyatür bir Kürt cumhuriyeti
Yaratmışlar, bazı iddialara göre İngilizlerin aracılığıyla Cemiyet-i
Akvam’a bile başvurmuşlardı. Sarı, kırmızı ve yeşilli bayrakları, Agri
Adlı gazeteleri, iyi eğitilmiş ve teçhiz edilmiş birkaç bin kişilik
Orduları vardı. ‘Ağrı Kürt Cumhuriyeti’ Bitlis ve Van’ı da içine alacak
Kadar genişlemişti.
I. Umumi Müfettişlik kuruluyor Durumun
Vahametini fark eden Ankara, Kürt bölgelerini kapsayan I. Umumi
Müfettişliği kurarak başına İbrahim Tali’yi (Öngören) geçirdi. Bir
Yandan 12 bin kişilik bir kuvvet Mardin, Adana ve Diyarbakır’daki
Merkezlerde toplanırken, bir yandan da isyancıları ikna etmenin yolları
Aranıyordu. Genel Müfettişin ilk işi genel bir af çıkarmak oldu. 1928
Yılının Mayıs ayında, iki milletvekili Karaköse Valisi, Karaköse
Jandarma Komutanı, Diyadin ve Beyazıt kaymakamlarından oluşan hükümet
Heyetiyle, İhsan Nuri’nin 60 adamı Şeyhli Köprüsü yakınlarında
Buluştular. Ancak İhsan Nuri geri adım atmadı. İlginçtir, Erzurum
Kongresi’ni düzenleyen Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin
(VŞMHC) kurucularından Kürt kökenli Süleyman Nazif affa karşı çıktığı
Gibi “vaaz ve nasihat veya re’fet ve şefkat zamanı çoktan geçti, eline
Silah almış olan her asinin eli başıyla birlikte kesilmelidir” demişti.
(Bayrak, s. 291-292) Bir süre sonra hakikaten Nazif’in yöntemleri
Uygulandı, çünkü isyancılar dağdan inmişler ama İran’da yeniden
örgütlenmeye başlamışlardı.
‘Çelik Kartallar’ Zeylan’a bomba yağdırıyor Mart
1930’da Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na, I. Umumi Müfettişlik
Mıntıkasında ‘Şekavet, fesatçılık, devlet otoritesine karşı koymak’
Gibi cürümlerin beş kişilik bir mahkemede yargılanmasına ve verilecek
Cezaların temyize gitmeden kesinleşmesine ilişkin bir hüküm konuldu.
İsyan, olayın yabancı gazetelerde yer alması üzerine, ancak 10
Haziran’da ‘Şark’ta bir hadise oldu’ şeklinde kamuoyuna duyuruldu.
Temmuz başında iki kolordu ile 80 tayyarenin (‘Çelik Kartal’) harekâta
Katıldığı belirtildi. (O sırada Türk Hava Kuvvetleri’nde 300 tayyare
Olduğu sanılıyor. Zaman içinde harekâta katılan ‘Çelik Kartal’
Sayısının 200’e çıktığı iddia olunur. Asker sayısı da 66.000’e
Varmıştı.)
İnönü noktayı koyuyor 16
Temmuz 1930 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre durum şu merkezdeydi:
“Ağrı Dağı tepelerinde kovuklara iltica eden 1.500 kadar şaki
Kalmıştır. Tayyarelerimiz şakiler üzerine çok şiddetli bombardıman
Ediyorlar. Ağrı Dağı daimi olarak infilak ve ateş içinde inlemektedir.
Türkün demir kartalları asilerin hesabını temizlemektedir. Eşkıyaya
İltica eden köyler tamamen yakılmaktadır. Zeylan harekâtında imha
Edilenlerin sayısı 15.000 kadardır. Zeylan Deresi ağzına kadar ceset
Dolmuştur (...) Bu hafta içinde Ağrı Dağı tenkil [cezalandırma]
Harekâtına başlanacaktır. Kumandan Salih [Omurtak] Paşa bizzat Ağrı’da
Tarama harekâtına başlayacaktır. Bundan kurtulma imkânı tasavvur
Edilemez.” Mustafa Kemal komutayı ele almak istiyor Ancak
İsyan bir türlü bastırılamıyordu. Bu durum merkezde tedirginlik
Yarattı. New York Times’ta çıkan bir habere göre, o sıralar Yalova’da
Dinlenmekte olan Mustafa Kemal, bir ara bizzat bölgeye gidip isyanı
Bastırmayı bile düşünmüştü. Öte yandan, isyana değil müdahale etmek,
Adeta destekler gibi davranan İran’a baskı yapılması konusunda
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ve I. Umumi Müfettiş İbrahim Tali Bey’in
Başını çektiği ‘güvercinler’ ile Başbakan İsmet İnönü ve Dışişleri
Bakanı Tevfik Rüştü (Aras)’ın başını çektiği ‘şahinler’ arasında önemli
Görüş ayrılıkları vardı. Sonunda şahinler galip geldi ve yeterince sert
Bulunmayan Tahran Büyükelçisi Memduh Şevket (Esendal) Bey geri çağrıldı
Yerine demir yumruklu Hüsrev (Gerede) Bey getirildi. Hüsrev Gerede’nin zor görevi Mustafa
Kemal yeni elçiyi “Hüsrev pasaportun cebinde, fakat dönmeni değil,
Orada kalmanı, hudut meselesinin halliyle sulh ve dostluk siyasetimizde
Muvaffak olmanı isterim” diye uğurlarken, İsmet Paşa “Hüsrev senin
Durumun tıpkı Osmanlı İmparatorluğu’nun inhitat [çökme, gerileme]
Devirlerinde filolarını Çanakkale Boğazı’na dayayarak sefaret
Tercümanlarını Babıâli’ye göndererek sadrazama arzularını dikte ettiren
Devletlerin sefirlerine benzemektedir. Bir farkla ki, devletimiz yurt
İçinde asayişin ihlaline ve hudutlarında bir Makedonya teşekkülüne mani
Olmak meşru hak ve azmiyle seni göndermektedir. Binaenaleyh sen İran
Hükümeti ile seferber olmuş bir ordumuz arkanda harekete hazır bir
Halde konuşacaksın. Bu ciddi vaziyetin icabına göre davranmaklığın
Lazımdır” diye uğurlamıştı. (Gerede, s. 17, 20.) İran’a sınırötesi harekât Hüsrev
Bey marifetini gösterdi, İran sınırötesi harekâta razı edildi. Türk
Birlikleri İran topraklarına girerek Ağrı Dağı’nı çembere aldılar. Türk
Tayyareleri yangın bombaları da dahil ağır silahlarla bölgeyi günler ve
Gecelerce taradılar. Ağustos ayında basın, Serbest Fırka meselesine
Yönelince, Ağrı isyanı konusu ikinci plana düştü. Ağustos’un sonunda
Zilan Deresi cesetlerle dolunca, İsmet Paşa noktayı koydu: “Bu ülkede
Sadece Türk ulusu etnik ve ırksal haklar talep etme hakkına sahiptir.
Başka hiç kimsenin böyle bir hakkı yoktur”. 18 Eylül’de Ödemiş’te bir
Konuşma yapan Adalet Bakanı Mahmut Esat (Bozkurt) ise lafı
Gevelemeyecekti: “Türk bu ülkenin yegâne efendisi, yegâne sahibidir.
Saf Türk soyundan olmayanların bu memlekette tek hakları vardır;
Hizmetçi olma hakkı, köle olma hakkı. Dost ve düşman, hatta dağlar bu
Hakikati böyle bilsinler!”17 Eylül’de ‘tenkil’
Harekâtının bittiği ilan edildi ancak bombardıman Kasım’a kadar sürdü.
İsviçre’den alınan 10 milyon Frank harekâta harcanmıştı. İki ay sonra
Da 99 günlük Serbest Fırka deneyimine son verildi. İsyancılara ne oldu? İran’da
Yayımlanan Şehend gazetesinin 7 Aralık 1930 tarihli sayısında şöyle bir
Haber çıkmıştı: “Araplar derler ki, akıllı bir adam akrebin soktuğu
Deliğe bir daha parmağını sokmaz. Halbuki Kürtler aynı delikte kaç defa
Kendilerini zehirlettiler. Kürtler ‘koyun kendi kuzusunun ayağını
Kırmaz. Bizim ayağımızı kıranlar Türkler değildir’ derler. Evet,
Kürtler ağır bir felaket geçirdiler. Ve bu netice için çalışanlar da
Muratlarına erdiler...” Yine de isyan ancak 1932’de tümüyle
Bastırılabildi. Ermeni kaynaklarına göre Türk tarafı 50 bin kişi
Kaybetmiş, buna karşılık 500 Kürt köyünü yakmıştı. Kürt kaynaklarına
Göre, isyancılar 12 Türk uçağını düşürmüştü. Buna karşılık Türk
Birlikleri 203 köyü harap etmişti. Türk tarafına göre bu sayılar çok
Abartılıydı.İsyancıların yargılanmasına ait dosyalar
Halen açılmadığı için tam sayı bilinmemekle birlikte, 23 Mayıs 1932
Tarihli İsveç gazetesi Dagens Nyheter’deki bir habere göre, Adana’da
Yapılan yargılamalar sonunda 44 ölüm cezası verilmiş, firardakiler ve
Yaşı küçük olanlar dışında kalan 31 kişi (adları bilinmemektedir) idam
Edilmişti. Celali Aşireti’nin bir bölümü İran’ın Tebriz ve Tahran
Bölgelerine; bir bölümü Türkiye’nin Ege ve Trakya bölgelerine sürgün
Edilmişti. İhsan Nuri, Ağrı yenilgisinden sonra İran’a sığındı.
(1976’da Tahran’da bir trafik kazasında öldü.) İran’la toprak takası Türkiye,
Epeydir İran’a Ağrı’nın güneydoğusundaki Aybey dağının Türkiye sınırına
Alınmasını teklif ediyordu. 1932’nin ilk günlerinde bizzat Mustafa
Kemal tarafından ‘Ağrı Dağı’nın İran’da kalan kısmı karşılığında
Toprak’ önerildi. Görüşmelere İran adına katılan General Hasan Arfa son
Noktayı bildirmek için Rıza Şah’a gittiğinde Şah Generale şöyle
Demişti: “Benim bu konuda ne düşündüğümü anlamadığın anlaşılıyor. Söyle
Bakalım şuradaki bu tepe, oradaki o tepeden daha yüksek değil mi? Bu
Beriki nasıl? Neden onu istemiyorsun? Bak, maksat bu tepe, o tepe
Değil. Benim amacım, Türkiye ile İran arasıda bu kadar yüzyıllardır
Mevcut olan ikilik ve ayrılığın ortadan kalkmasıdır. Bu tepenin bu
Yüzünün kimin olması önemli değil; önemli olan bizim birbirimize dost
Olmamızdır.” (Anbarcıoglu, s. 17-18)23 Ocak 1932’de
İmzalanan antlaşma ile Maku-Beyazıt yolunun sınırı kestiği noktadaki
Kotur ve Bazirgân’ı kapsayan toprak karşılığında Ağrı Dağı’nın
Tamamının Türkiye sınırları içine alınması sağlandı.1933’te,
Cumhuriyet’in 10. Yılı şerefine çıkarılan genel aftan, 1923’te Lozan
Barış Antlaşması kapsamında yurt dışına sürülen 150’likler
Yararlanırken, sürgündeki Kürtlere Türkiye’ye dönme hakkı tanınmadı.1934’te
Rıza Şah’ın Türkiye’ye yaptığı görkemli gezi ilişkilere çok olumlu
Katkı yaptı. (Bu konuyu, yine bu sayfalardaki 17 Ağustos 2008 tarihli
“İran’la Opera Diplomasisi” yazısında ele almıştım.) Karaköse’nin adı
1935’te Ağrı yapıldı. Bazı küçük pürüzleri gidermek için 27 Mayıs
1937’de Tahran’da bir antlaşma daha imzalandı. İki ülke arasındaki
İlişkiler 1937 tarihli Sadabad Paktı’yla zirvesine ulaştı. İran’la
Türkiye arasında bir daha ‘Kürt Meselesi’nden sorun çıkmadı ama
Türkiyeli Kürtler, 1937-1938’de devletin gadrine bir kez daha
Uğradılar. İngilizlerin, SSCB’nin ve Komüntern’in tavrı Resmî
Tarihin verdiği adla, ‘Üçüncü Ağrı Harekâtı’ sırasında, İngilizler
Türkiye ile SSCB arasında bir ‘tampon devlet’ kurmak için Ağrı Kürt
Devleti’nin kurulmasını Cemiyet-i Akvam’ın gündemine taşımaya çalıştı.
Ancak, ‘Türk kuvvetlerinin Kürtleri ezdiğini’ dünyaya ilk müjdeleyen de
İngiliz Reuters Ajansı oldu.Türk tarafının başarılı
Olmasında SSCB’nin önemli rolü oldu. Aynı günlerde Karabağ’daki Kızıl
Kürdistan yönetimi kaldırılırken, Kızıl Ordu, Maku bölgesinde adeta
Sıkıyönetim uyguladı. Sovyet diplomatları İran hükümetine, Küçük Ağrı
Dağı’nı Türkiye’ye terk etmeye razı olması ve Ağrı bölgesindeki Kürt
İsyancıları ezmesi için baskı yaptılar. İran bu baskılar sayesinde
Topraklarını Türk kuvvetlerine açtı ve kendi vatandaşı Kürtlerin
İsyancılara yardımcı olmasını aktif biçimde engelledi.İhsan
Nuri, Türk, Sovyet ve İran ilişkilerine dair şu değerlendirmeyi
Yapmıştı: “Türkiye devleti siyasi ve diplomatik faaliyetlerini
Hızlandırarak, daha önce de dost olduğu Rus devletini yalan, yanlış
Propagandaları ile kendi tarafına çekmişti. Ankara’da Dışişleri
Bakanlığı ile İran Büyükelçiliği arasında Ağrı ile ilgili görüşmeler,
Kürtlerin zararına olarak devam ediyordu. Biz bu görüşmeleri inanç ve
Gönül rahatlığı içinde takip ediyorduk. Çünkü ben, İran’ı Kürtlerin
Dostu olarak biliyor ve İran’ın kendi dalına, kendi keseri ile vurur
Tarzda bizim aleyhimize çalışacağına inanmıyordum... Türk devleti İran
İle Kürtler arasına nifak sokmak istiyordu. İran devletini Kürt
Mücadelecileri aleyhinde kışkırtarak, İran’ı da Kürt devrimi üzerine
Saldırtmak ve böylece hem Kürt isyanını bastırmak ve hem de amca
çocukları olan Farsları ve Kürtleri birbirine düşürüp ikisini de güçsüz
Kılmak istemektedir. Böylece Türk devletinin asıl amacı olan
Azerbaycan’ın eline geçirilmesi de kolaylaşmış olacaktı...” (İhsan
Nuri, s. 65-66)İsyan, Komüntern (Komünist
Enternasyonal, Üçüncü Enternasyonal) tarafından da endişeyle izlendi ve
‘emperyalizmin bir planı’ olarak nitelendi Buna karşılık, Öte yandan
Ağrı İsyanı sırasında, Ermeniler gerek Sosyalist Enternasyonal’in
1930’daki Zürih’teki toplantısına, gerekse ABD’de yayınlanan New York
Times gazetesinde, Kürtlere yönelik baskıları sürekli rapor etmişlerdi.
1920’de yeniden canlandırılan İkinci Enternasyonal (Komünistlerin
Deyimiyle ‘İkibuçukuncu Enternasyonal’) Türk hükümetini sadece isyana
Katılan değil katılmayan Kürtleri de imha ettiği gerekçesiyle
Kınamıştı.
Kızıl Kürdistan’ı kim hatırlıyor? Ağrı
İsyanının bastırılmasından biraz önce bugün, Azerbaycan’la Ermenistan
Arasında kan davası konusu olan Laçin, Kelbecer, Kubatlı ve Zengilan
Bölgesindeki ‘Kızıl Kürdistan’ (Kürtçe ‘Kurdistane Sor’) ‘uyezd’inin
Ortadan kaldırıldığını belirtmiştik. ‘Uyezd’ Sovyetler Birliği’nde
özerklikten bir alt kademede bir idari birimdi. Peki, ‘Kızıl
Kürdistan’ın dayanağı neydi? Bölgedeki Kürt varlığı bazı kaynaklara
Göre 9-10. yüzyıla, bazılarına göre 1600’lerin başında Safevi Hükümdarı
Şah Abbas’ın, Osmanlı Devleti ile İran Devleti arasında bir tampon
Bölge oluşturmak üzere, Horasan’dan ve Musul’dan Kürt aşiretlerini
Bölgeye getirmesine kadar gidiyordu. 17. ve 18. yüzyılda bölge Karabağ
Hanlığı ve Erivan Hanlığı arasında kalmış ancak, daha çok Karabağ
Hanlığı ile ilişkide oldu. 1805’te Kürekçay Antlaşması ile Rusya’ya
Bağlanan Karabağ Hanlığı, 1822’de ortadan kaldırılınca, Kürtler
Rusya’nın hegemonyasına girdi. Bu tarihten sonra, çeşitli nedenlerle
Bölgeye göç eden Kürtlere rağmen nüfus hiçbir zaman çok büyümedi. Nerimanov’un desteği Kafkasya’daki
Kürtlere özerklik verme fikri Çarlık döneminde ortaya çıkmıştı ancak
Bunu gerçekleştirmek Bolşeviklere nasip oldu. 1918-1920 arasında
Azerbaycan’daki Müsavat iktidarı tarafından Ermenistan’a karşı
Kullanılmak üzere desteklenen Kürtler, 1920’den sonra, Azerbaycan’ın
Bolşevik lideri Neriman Nerimanov’un da desteğini sağlamışlardı. Ama bu
Sefer gerekçe ‘halkların dayanışması’ydı. Mayıs 1921’de Azerbaycan
Sovyet Kongresi Lenin’e bir mektup yazarak, Kızıl Kürdistan’da kıtlık
Olduğunu, kıtlığın Volga bölgesinden bile beter olduğunu anlattığında
Lenin önce durumun ciddiyetini anlamamıştı. Ancak Kızıl Ordu’nun
Başındaki Karayev, ‘Kızıl Kürdistan açlıktan ölüyor’ deyince, Lenin 40
Milyon ruble yardım gönderilmesini emretti.Kafkasya Kürtlerinin 6 yıl süren mutluluğu Dahası,
16 Temmuz 1923’te SSCB Komünist Partisi, ‘Kızıl Kürdistan Uyezdi’nin
Kurulmasına karar verdi. Başa, Suşa doğumlu Azerbaycanlı Bolşeviklerden
G. Gajiev geçirildi. Karar ilginçti, çünkü o tarihte Kürtlerin
Milliyetçi talepleri yoktu. Örneğin 1926 Nüfus Sayımı’na göre Kızıl
Kürdistan coğrafyasında yaşayan 51 bin kişinin yüzde 73’ü (37 bin) Şii
Kürt, yüzde 26’sı Şii Türk, yüzde 0,5’i ise Ermeni’ydi. Ama sadece
6.800’ü Kürtçe konuşabiliyordu. Diğerlerinin ana dili Türkçe idi.Bazıları
Kararı Moskova’nın mikro milliyetçiliklerle bu önemli petrol bölgesini
Kontrol etme isteğiyle açıkladı. Azerbaycan kararı hevessizce karşıladı
Ama itiraz etmedi. Ermenistan ise, o günlerde Dağlık Karabağ’ı
Azerbaycan’a kaptırdığı için olayı memnuniyetle karşıladı. Ancak
Kürtlerin mutluluğu çok sürmedi. 8 Nisan 1929’da, Azerbaycan’da idari
Bölgeler sistemi değiştirildiğinde, Kızıl Kürdistan Uyezd’i ilga edildi
Ve toprakları Karabağ’a katıldı. 25 Mayıs 1930’da yeni bir karar alındı
Ve Laçin merkezli “Kızıl Kürdistan Okrug’u kuruldu ve Zangilan, Cebrail
Bölgeleri buraya bağlandı. (Okrug, uyezd ile otonom bölge arasında bir
Birimdi.) Ancak, adet olduğu üzere tekrar karar değiştirildi ve 23
Temmuz 1930’da SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi, ülke çapında
özerk bölge statülerinin kaldırılmasına karar verdi. Böylece 6 yıllık
‘Kızıl Kürdistan’ tarihe gömüldü. Bazılarına göre kararın arka planında
Ağrı İsyanı dolayısıyla başı sıkışmış olan Kemalistlere jest yapmak
Arzusu yatıyordu. Kürtler asimile oluyor Kızıl
Kürdistan ilga edilince, Şii Kürtler önce Azerbaycan’a bağlandılar.
Azerbaycan Kürtlerin kendi dillerinde eğitim görmesini hiçbir zaman
Desteklemedi. İlk Kürtçe eğitim, 1931 yılında yaz okullarında
Verilmişti. Ancak bunlar da 1938’de sona ermişti. Nahcivan’daki Sünni
Kürtlerin Kürtçe konuşmaları ve milliyetçi duygularının güçlü olmasına
Karşın, Azerbaycan’daki bu yarı göçebe Şii topluluklar, Türkçe ve
Farsça konuştukları için kolay asimile olmuşlardı.SSCB’nin
Dağılmasından önceki son nüfus sayımında (1989) 12.226 Kürt yaşıyordu.
1992’de Laçin’in Ermeniler tarafından işgali üzerine Wekil Mustafayev
Liderliğindeki bir grup romantik Kürt milliyetçisi, Laçin Kürt
Cumhuriyeti’ni ilan etmek istedi ancak Kürtler bu projeye hiç ilgi
Göstermediler. Mustafayev de İtalya’ya kaçmak zorunda kaldı.Kaynakça:İhsan
Nuri Paşa, Ağrı Dağı İsyanı, Med Yayınları, 1992; Memduh Şevket
Esendal, Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar, Bilgi Kitapevi, 1999; Hüsrev
Gerede, Siyasi Hatıralarım I: İran, Vakit Basımevi, 1952; Robert Olson,
“The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and
Dersim (1937-38): Their Impact on the Development of the Turkish Air
Force”, Welt Das Islams, Vol. 40, Number 1, March 200, s. 67-94; Emin
Karaca, Ağrı Eteklerindeki Ateş, Alan Yayıncılık, 1991; Faik Bulut, Dar
Üçgende Üç İsyan, Belge Yayınları, 1992; Gaso Sasun, Kürt Ulusal
Hareketleri ve 15. yy’dan Günümüze Ermeni-Kürt İlişkileri, (Çev. Bedros
Zartaryan, Memo Yetkin), Med Yayınları, 1992, Genelkurmay Belgelerinde
Kürt İsyanları I-II, Kaynak Yayınları, 1992; İsmail Arar, “Atatürk’ün
Günümüz Olaylarına da Işık Tutan Bazı Konuşmaları”, Belleten, C. 45,
Sayı:177 (Ocak 1981), TTK Basımevi, 1981; Gökhan Çetinsaya, “Atatürk
Dönemi Türkiye-İran İlişkileri, 1926-1938”, Avrasya Dosyası, C. 5, S. 3
(Sonbahar 1999), s. 148-175; Mehmet Bayrak, Kürdoloji Belgeleri II,
Öz-Ge Yayınları, 2004; Rohat Alakom, Hoybun Örgütü ve Ağrı Ayaklanması,
Avesta Yayınları, 1998; Daniel Müller, “The Kurds of Soviet Azerbaijan
1920-91”, Central Asian Survey, Vol.19 (2000), s. 41-77; D. Müller,”The
Kurds and the Kurdish Language in Soviet Azerbaijan According to the
All-Union Census of December 17, 1926”, The Journal of Kurdish Studies,
Vol. 3 (1998-2000), s. 61-84.
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)